سير تحول حمل بر تقيه در فقه از دوره شيخ طوسي تا دوره مقدس اردبيلي: تحول از طريقيت به موضوعيت

Development of taqiyyah theory in the Islamic jurisprudence since the period of Shaikh Tusi through Moqaddas Ardabili: divertion from cognitive method to thematic one

يكي از روش‌هاي فقهاي شيعه در مواجهه با روايات متعارض، حمل يكي از روايات بر تقيه بوده است، ولي ضوابط اين حمل در طول دوره‎هاي مختلف تغييرات مهمي كرده است. از مهم‌ترين اين دوره‎ها، دوره‎ شيخ طوسي در قرن پنجم است كه در دوره وي اين حمل اولين‎بار رواج گسترده‎ يافت و او روايات متعددي را حمل بر تقيه كرد، اما مباني شيخ در اتخاذ اين روش، در دوره‎هاي بعدي فقه شيعه تغيير مي‌يافت و هر دسته از اصحاب، طبق مباني خود رويكردهاي متفاوتي را پيش مي‌گرفتند؛ چنان‌كه در نهايت منجر به تغيير ماهوي حمل بر تقيه شد. آنچه شيخ عرضه كرده بود كه صرفاً طريقي براي كشف واقع بود، تبديل به ابزاري بدون تعهد به واقع گرديد. همچنين به جهت روابط متقابل اين مسئله با بعضي ديگر از مباحث فقهي و اصولي، اين تغييرات نقش تأثيرگذاري در بعضي از تحولات فقه شيعه داشته است. بررسي آن زواياي پنهاني، چرايي رخ‌دادن بعضي تغييرات را روشن خواهد كرد. اين پژوهش به بررسي اين استحاله و علل مؤثر در آن و همچنين آثار آن در بعضي حوزه‎هاي ديگر مي‌پردازد.

One of the prevalent methods of the Shiite jurists toward contradictory traditions has been that they were  attributing one of them to taqiyya (precautionary dissimulation).  However, the criteria for this attribution have been seriously changed throughout the various periods which one of  the most important of them has been the age of Shaikh Tousi in the fifth century; for the first time,  his method was  widespread and  he attributed a numerous narrations to taqiyya. But Shaikh`s methodological doctrine was changed in the later centuries of Islamic jurisprudence and every groups of the imamite jurists carried out its own approach as the nature of what had been presented by shaikh, finally  became different while Sheikh` methodology was a mere cognitive but it was diverted onto a irresponsible means. Similarly, because of the interaction between this issue and other juristic and usuli (principles of jurisprudence) problems, these transformations have made the effective roles in some developments of Shiite jurisprudence. Researching these secrete corners makes clear the cause of some changes. This study will examine this transformation and its effective causes and also its influence on other areas.