بررسي اخلاق و حقوق شهروندي در جامعه و انتظار مردم از دولت (مطالعه موردي: شهر تهران)

مقدمه: امروزه شهرنشيني به شكل غالب و قطعي زندگي انسان‌ها بدل شده است. وجود برخي از آسيب‌ها و مشكلات اجتماعي ـ فرهنگي در شهرهاي ما تا حدي بالاتر از استانداردهاي جهاني است و اين امر نه فقط اسباب ناراحتي و عدم آسايش شهروندان در كوتاه‌مدت است، بلكه مي‌تواند در درازمدت بر روند توسعه عمومي كشور و حتي بر سياست‌هاي كلان اقتصادي، اجتماعي، سياسي و... نيز تأثير منفي بر جاي بگذارد. اهميت اخلاق و حقوق شهروندي به اندازه‌اي است كه رابطه نزديكي با جايگاه حاكميت پيدا مي‌كند و حتي برخي از كارشناسان بر اين باورند كه اگر در جامعه‌اي حقوق و اخلاق شهروندان نهادينه نشده باشد، رابطه مردم و حاكميت دچار تزلزل مي‌شود.با توجه به اين نكات، ايجاد و نهادينه كردن اخلاق و حقوق شهروندي براي ما ضرورتي اساسي است. لذا هدف از اين پژوهش بررسي ميزان آگاهي شهروندان از حقوق، تعهدات و اخلاق شهروندي و همچنين انتظارات آنان از دولت بوده است.روش: در اين پژوهش 994 نفر از شهروندان تهراني بالاي 18 سال به روش نمونه‌گيري خوشه‌اي سه مرحله‌اي انتخاب شدند. در مرحله اول از بين بلوك‌هاي شهر تهران تعدادي به روش تصادفي انتخاب گرديد. در مرحله دوم تعدادي از خانوارهاي ساكن اين بلوك‌ها به روش تصادفي مشخص شدند و در مرحله سوم با يك نفر از اعضاي خانوار كه شرايط لازم براي مصاحبه را دارا بود (شرط سني و تحصيلي به قيد قرعه) مصاحبه و اطلاعات از طريق پرسشنامه جمع‏آوري گرديد.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه ميان سه بعد حقوق قانوني و مدني، حقوق سياسي و حقوق اجتماعي شهروندان با تعهدات شهروندان در قبال دولت در سطح اطمينان 95 درصد رابطه مثبت و مستقيمي وجود دارد و در مجموع شاخص حقوق شهروندان با تعهدات و اخلاق شهروندي در قبال دولت در سطح اطمينان 95 درصد رابطة مثبت و مستقيمي دارد. به عبارت ديگر هر چقدر ميزان حقوق شهروندان افزايش يابد، تعهدات و اخلاق شهروندي در قبال دولت بيشتر نمايان مي‌شود و تأثير افزايشي و مثبتي خواهد گذاشت.نتيجه‌گيري: اخلاق و تعهد شهروندي فرآيندي است كه بايد آن را همچون هدفي اساسي در نظر گرفت و به صورتي تدريجي ايجاد كرد. اين انتظار كه اخلاق و فرهنگ به صورت خودكار و با تغييرات اساسي به‌وجود بيايد انتظاري كاملاً بيهوده است و نتيجه منفي آن انفعال و كنار گذاشتن انديشه و ابتكار براي ايجاد و ساختن فرهنگ مزبور است.ما در كشوري زندگي مي‌كنيم كه فرهنگ و پيشينه تمدني چندهزار ساله دارد و منابع براي كار در اين حوزه بسيار زياد است. اما بايد اذعان كرد كه كمتر به اين منابع توجه شده و اگر هم مورد توجه قرار گرفته‌اند كمتر براي استخراج موارد كاربردي و تبديل كردن آنها به راهكارهاي قابل استفاده تلاش شده است. مهمترين منابع قابل استفاده براي ايجاد اخلاق شهروندي در كشور را مي‌توان در دين، سنت، تنوع محلي، قومي و زباني، اخلاق مدني و اخلاق سياسي يافت.