تأملي بر جلوه‌هاي حقوق شهروندي در آموزه‌هاي قرآن و نهج‌البلاغه

زمينه و هدف: امروزه، حقوق شهروندي از دغدغه‌هاي انديشمندان علوم اجتماعي و از موضوعات مؤكد جوامع مدني است. نگرشي بر مقولات اين حوزه، مبين اين است كه مي‌توان به جاي اتخاذ موضعي انفعالي و تكرار ادبيات سياسي ـ اجتماعي غرب، با تقاعدي خاضعانه بر خوان فراخ شريعت، جلوه‌هاي راستين حقوق شهروندي را دريافت. اين مختصر، شمايي از حقوق شهروندي در قرآن و نهج‌البلاغه را به قاب كلام مي‌كشد تا شايد انديشه پژوهندگان را به سمت جستارهاي بيشتر و عميق‌تر معطوف دارد. هدف اين مقاله بررسي مفهوم شناختي شهروندي و ردپاي آن در قلمرو قرآن و سنت است.روش: روش تحقيق در اين پژوهش توصيفي- تحليلي است كه با اتكاي به بررسي منابع اسلامي صورت مي‌پذيرد.يافته‌ها: در آيات قرآن و كلام معصومين ضمن تبيين قواعد كلي حقوق شهروندي، ساز و كارهايي در پياده‌سازي و تبلور اين حقوق در اجتماع طراحي شده است.بحث و نتيجه‌گيري: به رغم ظاهر نوظهور اصطلاح حقوق شهروندي و توهم ابتناي آن بر آموزه‌هاي ليبرال، ابعاد مفهومي و ضرورت پاسداشت اين حقوق، پيش از اين با انسجامي بي‌بديل در آموزه‌هاي اسلامي وجهه توجه و تأكيد شارع قرار گرفته است. با نگاهي به قرآن و نهج‌البلاغه، ابعاد حقوق شهروندي و لزوم رعايت حقوق انساني بدون اعمال مميزاتي چون تيره و تبار و حتي مذهب (در قدر متيقني از اين حقوق)، به وضوح قابل مشاهده است. با وجود اين، تحقق حقوق شهروندي مستلزم شناخت آحاد مردم اجتماع از كليه حقوق اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي، مدني و سياسي خود مي‌باشد. به نظر مي‌رسد اين مهم با اتخاذ راهبرد افزايش سطح آگاهي شهروندان و نهادينه‌سازي تدريجي اصول حقوق شهروندي از طريق آموزش‌هاي هدفمند و ايجاد انس با آموزه‌هاي قرآن و سيره معصومين (ع) ضمن كارگذاري بسترهاي عمل به حقوق مزبور، در تمامي سطوح زندگي اجتماعي از سوي شهروندان، ميسر خواهد گرديد.