تحليل تحولات نخست شهري در خراسان بزرگ طي دوره 90-1335 با تاكيد بر تقسيم خراسان به سه استان

پديده نخست شهري يكي از نتايج نبود و يا ضعف در تدوين و اجراي سياست هاي آمايش سرزمين به شمار مي رود كه منجر به تسلط يك شهر در سطح يك منطقه يا كشور شده و تعادل در نظام شهري را با چالش جدي مواجه مي سازد. اين پژوهش برآن است از طريق محاسبه مقادير شاخص هاي مطرح، روند تغييرات نخست شهري در استان خراسان بزرگ در طي دوره 90-35 را با توجه بر تقسيم اين استان به سه استان در سال 1383 تحليل نمايد. نوع تحقيق حاضر كاربردي-توسعه اي بوده و روش مورد استفاده در اين پژوهش با توجه به نوع آن توصيفي–تحليلي مي باشد. مباني نظري از طريق مطالعه كتابخانه اي انجام شده و داده هاي مورد نياز از داده هاي سرشماري سال هاي 1335 تا 1390 استخراج شده است. به منظور محاسبه ميزان نخست شهري نيز از 9 شاخص مطرح اين حوزه بهره گرفته شده است. نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه تقريباً روند تغيير تمام شاخص ها حاكي از افزايش پديده نخست شهري در دوره 90-35 مزبور مي باشد، براي نمونه، شاخص نخست شهري به عنوان اولين شاخص مطرح در خصوص پديده نخست شهري از 461/0 در سال 1335 به 539/0 در سال 1390 رسيده است. با اين حال در دو مقطع زماني 55-45 و 75-65، شاخص ها روندي نزولي نشان مي دهند، اما روند نزولي در دهه 85-1375 كند شده و افزايش محسوس مقادير شاخص هاي نخست شهري در دهه 90-85 علي رغم تقسيم استان خراسان در سال 1383 نيز قابل توجه مي باشد. رتبه دو شهر بجنورد و بيرجند (مراكز استانهاي خراسان شمالي و جنوبي) در سلسله مراتب شهري خراسان بزرگ در سال 90 و 7 سال پس از تقسيم استان در مقايسه با سال 75 تغييري ننموده است. اگرچه تقسيم استان خراسان به لحاظ مديريتي ممكن است به كاهش تمركز در شهر مشهد منجر شده باشد اما از نظر ايجاد تعادل در شبكه شهري، به نظر مي رسد نتيجه ملموسي را به همراه نداشته است. اگرچه هنوز براي ارزيابي تاثيرات واقعي ناشي از تقسيم استان زمان نياز به گذر زمان و انجام بررسي هاي بلندمدت مي باشد.