«پژوهشي پيرامونِ جغرافيايِ تاريخي، فرهنگيِ ناحيه ي طوس در چهار قرن نخستين اسلامي» «با اتكاءِ به؛ داده هاي باستان شناختي و متون تاريخي»

پهنه ي فرهنگيِ طوس، مطابق با حوضه ي آبريزِ كَشَف رود؛ ناحيه اي به وسعتِ حدودا هفده هزار كيلومتر مربع است كه در ميان دو رشته كوهِ هزارمسجد و بينالودِ استان خراسان رضوي قرار دارد. وضعيت طبيعي و موقعيت سوق الجيشيِ ويژه، اين سرزمينِ حاصل خيز را از كهن ترين ايام به مكاني مهم و تاثيرگذار در معادلات تاريخي، فرهنگي و سياسيِ خراسان بزرگ تبديل كرده و از اين رو، همواره مورد توجه اقوام مختلف، و همچنين مطمعِ نظر سپاهيانِ كشورگُشا بوده و رويدادهاي فراواني را در طول تاريخ به خود ديده است. از جمله اين رويدادها؛ فتحِ مصالحه آميزِ طوس بدست سپاهيان اسلام است. در اين جريان، ناحيه ي طوس در نقشِ دروازه ي ورود اسلام و عرب به شمال شرق ايران و مناطق مجاور آن ظاهر گرديد. از اين جهت، مي توان آن را بعنوان بخشي مهم از جغرافياي فرهنگي_تاريخي؛ و جزء جدايي ناپذير و منطقه اي شاخص در فرايند فتح خراسان بزرگ قلمداد نمود. با اين فرضيه كه «شهرِ سناباد» در آغاز اسلام، مركز سياسي و حاكم نشين ناحيه ي طوس بود، و شهرهاي «نوقان»و «طابران»، بعد از ورود سپاهيان اسلام ايجاد گرديدند و جايگزين شهرها و اماكن دورانِ قبل شدند. حيات مدني و اجتماعي روستاها و شهرهاي ديگرِ طوس ، نظيرِ شهرِ «رادكان» و روستاي «پاژ»، از دوره ي ساساني تا سده هاي ميانيِ اسلامي تداوم داشته است، و ادامه ي حيات در اماكن و تاسيساتِ تدافعي؛ مانند «قلعه شهرخراب»و «قلعه قهقهه»، اندك زماني پس از احداث توسط لشكريانِ اسلام، متوقف و متروك گرديده است. باعنايت به وجود ابهامات در نوشته هاي تاريخي، در مقاله ي حاضر تلاش شده بطور فشرده و با بهره گيري از داده هاي حاصل از مطالعات ميدانيِ باستان شناسي، به پرسش هاي عمده ي تحقيق از جمله؛ جايگاه طوس در زمان فتح خراسان، موقعيت اماكن زيستي، وضعيت الگوهاي استقراري، شكل ها و عملكردِ شهرها و روستاهايِ ناحيه ي طوس از آغازِ اسلام تا دوره سلجوقي، و در نهايت، نقش و سهم آن در تحولات تاريخي_ فرهنگيِ دورانِ ياد شده و بخصوص جايگاه آن در فرايندِ انتقالِ فرهنگ و تمدنِ عصرِ ساساني به عصرِ اسلامي، درحدِ امكان پاسخ داده شود و از ديدگاه باستان شناختي، بررسي و مورد تحليل قرار گيرد.