سازوكار دگرشكلي‌هاي جوان در دشت تهران: تلفيق مشاهدات صحرايي و مدلسازي فيزيكي

Mechanism of young deformation in Tehran plain: a combination of field observation and analog modeling

كلان‌شهر تهران به عنوان پايتخت ايران در دامنه جنوبي البرز مركزي واقع گرديده است. گسل شمال تهران به عنوان اصلي‌ترين ساختار اين گستره، در بخش شمالي شهر قرار گرفته و مخروط‌افكنه‌هاي آبرفتي را از سنگ‌هاي آتشفشاني رشته‌كوه البرز جدا مي‌سازد. در داخل شهر گسل‌هاي ديگري نيز وجود دارند كه به نظر مي‌رسد از لحاظ ساختاري با گسل شمال تهران مرتبط مي‌باشند. مطالعه عوارض ريخت‌شناسي مانند رودخانه‌ها و مخروط‌افكنه‌هاي آبرفتي نشان‌دهنده فعاليت گسل‌هاي اين گستره مي‌باشد كه بر مبناي اين مطالعات مي‌توان كوتاه‌شدگي و حركات چپگرد را در طول اين گسل‌ها مشاهده نمود. علاوه بر گسل‌ها تعدادي چين‌خوردگي نيز در داخل دشت تهران وجود دارند. مشاهدات صحرايي در طول ترانشه‌هاي موجود در سطح شهر نشان مي‌دهد كه چين‌خوردگي‌هاي موجود در دشت تهران فعال بوده و رشد آنها ناشي از فعاليت گسل‌هاي موجود در زير اين چين‌ها مي‌باشد. عموماً گسل‌هاي موجود در زير اين چين‌ها فاقد گسيختگي‌هاي سطحي بوده و يا همراه با گسيختگي‌هاي اندكي مي‌باشند، و از اين رو از نوع گسل‌هاي پنهان در نظر گرفته مي‌شوند. امتداد اين ساختارها نسبت به گسل شمال تهران به صورت مايل بوده است كه به نظر مي‌رسد ناشي از تغييرشكل‌هاي چپگرد در طول گستره تهران باشد. فاصله ميان چين‌هاي فعال و گسل شمال تهران به تدريج از سمت باختر به سمت خاور افزايش مي‌يابد. با استفاده از آزمايش مدلسازي تجربي تاثير تغيير ضخامت و شيب رسوبات بر موقعيت تشكيل و امتداد ساختارها مورد بررسي قرار گرفته است. براساس نتايج حاصل از اين آزمايش مي‌توان استنباط نمود كه هندسه، روند و فاصله ميان اين ساختارها احتمالا توسط عواملي مانند كوتاه‌شدگي مايل و افزايش ضخامت و شيب رسوبات كنترل مي‌گردد.

The capital city of Tehran is located to the south of central Alborz. The North Tehran fault, as the main structure of this region, perched on the northern part of the city and separate alluvial fans from volcanic rocks of the Alborz. There are several other faults within the city which seem to be structurally related to the North Tehran fault. Geomorphic study of fans and river deposits suggest that most of these faults are active and taking up both left-lateral and shortening in a wider zone to the south of North Tehran fault. In addition to faults there is distinct folding within the Tehran plain. Field observation along road cuts which cross these structures suggest that young folding in Tehran plain are active and escalate due to the activities of the underlying faults. There is little evidence of rupture in front of these structures and thus most of them are considered as blind faulting. The trend of these structures is oblique to the North Tehran fault which is probably due to distribution of left lateral deformation in wider zone within the Tehran plain. The distance between active folds and the North Tehran fault increase from west to east. Analog modelings were carried out to study the effect of thickness and slop of deposits on position and trend of structures within the Tehran plain. Results from these experiences show that geometry, orientation and distance between structures is probably controlled by oblique shortening of the zone, as well as increase in thickness and slope of the sedimentary deposits. Keywords: Alluvial, Fault propagation fold, North Tehran Fault, Analog modeling, Morphotectonic