ستايش و نكوهش انسان در قرآن كريم و تفاسير

Praising and Blaming Man in the Holy Qur'an and its Exegeses

از ديدگاه قرآن كريم، انسان برترين آفريده الهي است و به همين دليل، درباره او فراوان در اين كتاب سخن گفته شده است و قضاوت‌هايي درباره او و كارهايش صورت گرفته است. با توجّه به اهميّت انسان‌شناسي ارزشي و تأثير آن در رفتار آدمي، در اين مقاله قضاوت‌هاي قرآن درباره انسان را در دو گروه، ويژگي‌هاي ستايش‌آميز و ويژگي‌هاي نكوهش‌آميز، جمع‌آوري و طبقه‌بندي و به‌اختصار با توجّه به بعضي از تفاسير شيعه و سنّي، معاصر و متقدّم مقايسه و تحليل كرده‌ايم. از منظر قرآن، انسان از چه جهاتي قابل ستايش و از چه نظر سزاوار نكوهش است و در سنجش كمّي وكيفي، نسبت اين ابعاد چگونه، و اصالت با كدام يك از اين دو ويژگي مهمّ انسان است. پرسش اساسي در اين مسئله آن است كه حكمت توصيف‌هاي دوگانه قرآن از انسان چيست؟ اين تحقيق با رويكرد نظري و به شيوه كتابخانه‌اي و با روش توصيفي و هرمنوتيكي در صدد دريافت ديدگاه قرآن نسبت به پرسش‌هاي تحقيق است. از اين تحقيق فهميده شد كه تمام غرايز و صفاتي كه ذات انسان بر اساس آن سرشته شده (مثبت يا منفي)، لازمه كمال و مقدّمه تعالي و رشد انسان است و اگر بعضي از ويژگي‌هاي انسان در آياتي از قرآن مورد نكوهش قرار گرفته، ناظر به آن جهتي است كه انسان آن را در مسير غيرصحيح و خارج از حدّ اعتدال به كار مي‌گيرد و يا نكوهش نسبي است؛ يعني وقتي انسان در بعضي از جهات با بعضي از موجودات مقايسه و يا با عظمت الهي سنجيده مي‌شود، صفات نقص به او نسبت داده مي‌شود. بدين ترتيب، چرايي توصيف‌هاي دوگانه قرآن از انسان معلوم مي‌گردد و تعارض ظاهري بين آيات ستايش‌آميز و نكوهش‌آميز برطرف مي‌شود.

Based on the Qur'an, Man is the best creature of God. That is why Qur'an refers to him a lot, and some judgments have been made about man and his deeds. Given the importance of anthropological value and its impact on human behavior, in this article we have classified the Qur'anic judgments into two groups: condemnatory and complimentary features. Furthermore, these features have been briefly analyzed based on some contemporary and earlier interpretations of Sunnis and Shiites. It is important to know in what ways man in the Qur'an seems to be worthy of praise or condemnation, and to know what proportion exists between them based on the quantitative and qualitative assessment and which one is more fundamental. The main question in this case is what is the dual philosophy of the Qur'anic descriptions about man? This study is a librarybased, descriptive, and hermeneutics with a theoretical approach which tries to seek the answers to the questions based on the Qur'an. It is suggested that all the instincts and attributes that the human nature are composed of, either positive and negative, pave the way for his excellence and perfection, and are necessary for the human growth. Moreover, if some human features are criticized in some verses of the Qur'an, It is because of the fact that man has misused or overused them or even the criticism is relative. That is to say man is attributed a condemnatory feature when he is compared with some creatures or divine greatness. Therefore, the reason of dual descriptions of man in the Qur'an becomes clear and the superficial contradiction between the verses of praising and blaming disappears.