تحليل داستان در نظريۀ جهان‌هاي متن: مطالعۀ مورديِ وداع اثر جلال آل‌احمد

مقالۀ حاضر به تحليل داستان «وداع»، اثر جلال آل‌احمد، با رويكرد شعرشناسي شناختي مي‌پردازد. اين تحليل برمبناي نظريۀ جهان‌هاي متن (ورث، 1999) صورت مي‌پذيرد. جهان‌هاي متن بازنمودهايي ذهني‌اند كه از جهان گفتمان پديد مي‌آيند. چيدمان اصلي جهان متن به‌وسيلۀ عناصرِ جهان‌ساز ايجاد مي‌شود و موضوع گفتمان، به‌وسيلۀ گزاره‌هاي نقشي و پيش‌برنده شكل مي‌گيرد. وقتي مرزهاي جهان‌ِ متن به‌وجود آمد، لايه‌هاي مفهومي ديگري قابل شناسايي است كه جهان‌هاي فرعي نام دارند و بر سه نوع‌اند: جهان فرعيِ اشاره‌اي، جهان فرعيِ نگرشي و جهان فرعيِ معرفت‌شناختي. تحليل داستان «وداع» براساسِ اين نظريه نشان داد كه هرچند بسط جهان‌هاي فرعيِ اشاره‌اي و نگرشي در داستان «وداع» بسيار محدود بود، ولي جهان‌هاي فرعيِ معرفت‌شناختي كه لايه‌هاي معنايي عميق‌تر‌ي را نشان مي‌دهند، در اين داستان به‌طورِ گسترده‌اي قابل شناسايي‌اند. اين نتيجه نشان‌دهندۀ آن بود كه داستان «وداع» متضمن لايه‌هاي عميق معناست كه به‌وسيلۀ نشانه‌هاي مشخصِ متني قابل دستيابي‌اند.