مقايسه واجي‌ـ صرفي افعال گويش تاتي ادكان با فارسي معيار

A Study of the Verbal Tense System in Adkan Dialect

زبان‌ها و گويش‌ها به‌عنوان يكي از عناصر عمده فرهنگ‌ها، از سرمايه‌هاي انساني محسوب مي‌شوند و در شرايطي كه شاهد نابودي سريع اين سرمايه‌هاي ملّي و انساني هستيم و نگه‌داري از آن‌ها ميسّر نيست، لازم است با ثبت و ضبط ويژگي‌هاي آن‌ها از محو كامل اين ميراث‌هاي فرهنگي جلوگيري به‌عمل آوريم. هدف از انجام اين پژوهش توصيف بخشي از نظام فعلي گويش روستاي ادكان (خراسان شمالي ـ اسفراين) است. اين گويش از جمله گويش‌هاي تاتي خراسان شمالي مي باشد و تاكنون تحقيق زبان شناختي جامعي بر روي آن انجام نگرفته است. در اين پژوهش، براي جمع‌آوري داده‌ها، از ده گويش‌ور زن و پنج گويش‌ور مرد بومي، سال‌خورده و ميان‌سال، و بي‌سواد و كم‌سواد ساكن در اين روستا استفاده شده است و سؤالات از قبل تدوين‌شده‌اي به‌طور شفاهي از آن‌ها به عمل آمده و صدايشان ضبط گرديده است. داده‌هاي خام اين بررسي از آوانويسي صداي ضبط شده گويش‌وران به‌دست آمده است. اين داده‌ها نشان مي‌دهد كه نظام فعلي اين گويش تفاوت‌هاي زيادي با زبان فارسي معيار دارد و مهم‌ترين نتايج مرتبط با اين پژوهش عبارتند از: 1) اين گويش فاقد زمان‌هاي ملموس، ماضي نقلي مستمر وگذشته ابعد است؛ 2) شناسه‌ها در اين گويش در زمان‌هاي مختلف و با فارسي معيار متفاوتند؛ 3) تكواژهاي ماضي‌ساز در اين گويش متفاوت با فارسي معيارند؛ 4) در اين گويش پيشوندهاي فعلي اغلب به‌سبب هماهنگي واكه‌اي با ستاك فعل، به‌صورت‌هاي ديگري به‌كار مي‌روند؛ 5) در گويش ادكان صرف فعل در ماضي نقلي مشابه صرف آن در ماضي ساده است وتفاوت آن‌ها در جايگاه تكيه است؛ 6) در اين گويش فعل كمكي «بودن» در صرف فعل‌هاي ماضي بعيد، به /d/ تبديل مي‌شود؛ 7) براي ساخت صورت آينده فعل در اين گويش دو روش وجود دارد؛ 8) ساخت فعل امر در گويش ادكان مشابه با فارسي معيار است به‌جز موارد استثنايي چون فعل «ايستادن».

The paper aims at describing verbal tense system in the dialect of Adkan, a village in Khorasane Shomali Province in the northeast of Iran. It seems that this dialect is one of the Tati Dialects in the area. Since the main objective was to collect the oldest dialect, the data was gathered by interviewing some educated and uneducated old and middleaged speakers. This study which is the first systematic study on Adkan Dialect shows that it has a verbal tense system different from that of Standard Persian. This dialect lacks some of the tenses used in Standard Persian besides, there are some verbal endings which are not common in Standard Persian.