تبيين پديده فراگير زباني «صفت جانشين موصوف» در چكامه هاي عصر جاهلي

Illustration of the widespread linguistic phenomenon of “qualifier replacement for qualified” in pre-Islamic Arabian odes

وقتي اشعار عربي منسوب به روزگاران پيش از اسلام و به ويژه معلّقات را مي خوانيم، همواره با يك پديده ي فراگير زباني برخورد مي كنيم كه فرايند درك مدلول و مقصود شعر را قدري دچار وقفه مي كند. اين شگرد زباني، با حذف موصوف و نشستن صفت يا صفت هايي به جاي آن، رخ نموده است. امروزه اين پديده، در برخي كتب مربوط به دانش معاني و بيان، «مجاز مرسل مفرد به علاقه ي صفت» نام گرفته يا زير عناويني چون: «همنشيني معنايي در طرح مجاز» بررسي شده است. به گمان نگارنده بروز چنين عادت زباني در شعر دوران جاهلي، نه تنها امري سطحي و تصادفي نيست، بلكه رويكردي زباني است كه در محور همنشيني و در راستاي بالا بردن ادبيت كلام، تحقق يافته و گزينشي است بلاغي و برآمده از عواطف و روحيات سراينده كه با مقتضاي حال مخاطب بيابان گرد آن روزگار، تناسبي درخور داشته است. در نوشتار پيش رو، اين رويه ي رايج زباني، در پيوندي معنادار و بنيادين با اقليم، فكر و فرهنگ عرب جاهلي و شرايط حاكم بر زندگي ايشان، مورد واكاوي قرار گرفته است. به گواهي پژوهش، فرايند حذف موصوف و انتقال معناي آن به صفت، با ايجاد نوعي ايجاز و بالا بردن قابليّت تداعي كلام، به پوياسازي ذهن خواننده كمك مي كند.

Reading the Arabian poems attributed to preIslamic era, especially Mu’allaqat, one constantly faces a widespread linguistic phenomenon that somehow impedes the process of understanding “the signified” and the meaning of the poems. This linguistic technique is characterized by deletion of the qualified and replacement of one or more qualifiers for it. The phenomenon is today discussed in some references on meaning and locution as “figurative language based on qualifier” and in some others as “figurative semantic collocation”. The researcher hypothesises that the occurrence of this linguistic usage in preIslamic Arabian poetry is not a superficial and accidental occurrence, but a linguistic approach realized in the “syntagmatic axis” aimed at enriching the literariness of speech, being an eloquent selection much in line with the temperaments of those nomadic desert dwellers. In the present paper, this common linguistic occurrence is investigated in meaningful and basic connection with geography, thought, and culture of the preIslamic Arabs and their life conditions. The findings indicate that the process of deletion of the qualified and transfer of meaning to the qualifier creates a kind of succinctness and empowers the representational character, leading to better dynamicity of the reader’s mind.