پيوند فرهنگ و فرزانه در فلسفه سهروردي

«نظريه فرهنگي» ميراث انديشه مدرن است، وليكن غلبه زيست‌واره مدرن ما را بر آن مي‌دارد تا از خاستگاه حكمي خويش، راجع به امكانِ نوعي طرحِ بحث از آن، انديشه كنيم. به نظر مي‌رسد در فلسفه سهروردي، مؤلّفه‌هايي وجود دارند كه امكان نوعي گفت‌وگوي معنادار را براي ما در اين حوزه فراهم مي‌سازد. فلسفه اشراق سهروردي از آغاز خود، در پي آن است كه ضرورت هستي‌شناختي خويش را در نسبت با علم الهي تأمين سازد. طرح سهروردي در مسئله علم الهي، به ضرورت، طرح يك علم النفس اشراقي،  تبييني از عالم مثال به مثابه ظرف حياتِ نفس، و بحث از نسبت ميان عوالم را به ميان مي‌آورد. از سوي ديگر، عالم مثال وعاء مثُل معلقه‌اي است كه در عين جزئيت، وحدت و ضرورت همه امور مادون خويش را تأمين مي‌كنند. طباع تام، كه در ظرف مثال ديدار مي‌شود، بستر ضروريِ «من» براي هرگونه سلوك نفس از آغاز تا پايان است و از اين رو، آغاز و انجام هر هويت بشري به شمار مي‌آيد. بنابراين، به مدد طرح سهروردي، مي‌توان از فرهنگ در معنايي بسيار گسترده و هستي‌شناسانه گفت‌وگو كرد؛ نحوه تبيين سهروردي از عالم مثال و تبيين آن به نحوي كه قلمرو نفس را تا پايين‌ترين سطح هستي نمودار مي‌سازد، فرهنگ را به مثابه حقيقت همه امور و اين بار اموري كه حقيقت آنها علم و نور است يا در نورانيت نفس، هويّت مي‌يابند، براي ما به تصوير مي‌كشد. اين فرهنگ، فرهنگ بشري نيست، اگرچه مجراي تحقق آن و قوام آن در مراتب گوناگون هستي بر نفس تكيه دارد، ليكن نفسِ فرزانه مجراي اين فرهنگ الهي در پيوند با بالاترين مراتب تجرّد است. بنابراين، سرانجام در سهروردي به پيوند فرهنگ و فرزانه خواهيم رسيد.