تحليل انتقادي ديدگاه خواجه‌نصير درباره چگونگي اطلاق كلّي مشكّك بر افراد آن

A Critical Analysis of the Khajeh Nasir’s Viewpoint on How Equivocal Types Refer to Their Tokens

اين تحقيق با بررسي مسيله كلّي مشكّك و خواستگاه طرح آن در تفكّر مشاييان مسلمان، به تبيين تفاوت نگاه خواجه‌نصير با ابن‌سينا مي‌پردازد و مشخص مي‌نمايد كه اين تفاوت نگاه متاثّر از اشكالات سهروردي و پذيرش تشكيك در ماهيت از سوي وي بوده است. اين مقاله تبيين مي‌كند كه خواجه‌نصير چون از سويي اشكالات سهروردي را بر ديدگاه ابن‌سينا وارد مي‌داند و از سويي در دستگاه فكري مشاييان نمي‌تواند تشكيك در ماهيت را قبول كند، كلي مشكّك را عرض لازم عامّ افرادش محسوب كرده است. مقاله حاضر نشان داده است كه اولاً اين مفهوم را وي از بحث نسبت جنس با فصل و بحث نسبت عرض با مقولات نه‌گانه عرضي تحت آن، وام گرفته است؛ و ثانياً پذيرش چنين امري به لحاظ معرفت‌شناختي موجب عدم انطباق ذهن و عين در تفكر مشاييان مي‌شود، و به لحاظ كلامي نيز بستر لازم را براي طرح شبهه ابن‌كمونه فراهم مي‌كند.

In this paper, through exploring the problem of equivocal types and its historical roots in Islamic Peripatetic school, we will explain the differences between Khajeh Nasir’s approach to equivocal types and Avicenna’s one; and show that such differences result from Sohrevardi’s criticisms and his belief in the priority of essence. On the one hand, Khajeh Nasir embraces Sohrevardi’s criticism of Avicenna, and on the other, he never could accommodate modulation and gradation of essence in the framework of Peripatetic school. Thus, he considers the equivocal types as required common accidental of their tokens. In this paper, it has been shown that, firstly, Khajeh Nasir borrows this idea from the matter of the relation of genus and differentia and of accident and Aristotle’s accidental categories. Secondly, to embrace such idea epistemologically results in inconformity between subject and object form Peripatetic point of view. Furthermore, from theological point of view, it paves the way to Ibn Kamooneh’s doubt.