تبيين تشديدزدايي از پايانۀ مشدّد وام‌واژه‌هاي عربي در چارچوب نظريۀ بهينگي

An Optimality –Theoretic Account of Coda Degemination of Arabic Loan words in Persian

واژه‌‌هايي در زبان عربي وجود دارند كه پايانۀ هجايشان داراي همخوان مشدّد است. اين واژه‌‌ها وارد زبان فارسي شده‌اند. ولي از آنجا كه در زبان فارسي وجود همخوان مشدّد در پايانۀ مجاز نيست، اين پايانه‌ها از حالت مشدّد به غيرمشدّد يا ساده تبديل شده‌اند. اين فرايند، تشديدزداييِ پايانه ناميده مي‌شود. هدف اين پژوهشِ تحليلي، تبيين اين فرايند در چارچوب نظريۀ بهينگي (پرينس و اسمولنسكي، 1993/2004) است. نخست، تشديد و گونه‌هاي آن تعريف مي‌شود تا بر آن اساس بتوان تشديدزدايي را مورد تحليل قرار داد. سپس، استدلال مي‌شود كه اين واژه‌ها در درون‌داد مشدّدند و از توالي دو همخوان يكسان تشكيل شده‌اند، نه يك همخوان كشيده. در تحليل فرايندهاي مربوط به تشديد و تشديدزدايي، معمولاً واج‌شناسانِ نظريۀ بهينگي از نظريۀ مورايي يا نظريۀ ايكس بهره مي‌گيرند. در اين پژوهش استدلال مي‌شود كه نظريۀ مورايي براي تبيين فرايند تشديدزداييِ پايانه در زبان فارسي كارايي لازم را ندارد و هرچند نظريۀ ايكس كارآمدتر است، دچار يك نارسايي است. بدين منظور اين واژه‌‌ها در سه بافت مورد تحليل قرار مي‌گيرند؛ در حالت مجزّا و در بافت‌هايي كه نخستين واجِ تكواژ يا واژه‌اي كه در پي آنها مي‌آيد يك همخوان يا يك واكه باشد. محدوديت‌هايي كه عامل رخداد تشديدزداييِ پايانه در هر گروه هستند در قالب رتبه بندي ارائه مي‌شوند. هدف دست‌يابي به يك رتبه‌بنديِ دربرگيرندۀ نهايي است كه قابليت تبيين تشديدزداييِ پايانه در هر سه بافت را داشته باشد.

There are some words in Arabic with geminate codas. These words have been adopted by Persian. However, since Persian does not allow coda geminates they undergo coda degemination in isolation and in environments preceding morphemes/ words with an initial consonant or vowel. This paper aimed at coming up with an inclusive ranking of constraints which can explain this process in all three environments within the frame work of Optimality Theory (Prince and Smolensky, 1993/2004). At first, gemination and its different types are defined to prepare the ground for explaining degemination. Then, it is argued that these words are geminate in the input and that they consist of a sequence of two identical consonants rather than one long consonant. In analyzing processes dealing with gemination and degemination, OT phonologists often adopt moraic theory or xslot theory. This paper argues that both theories are not efficient enough in analyzing coda degemination in Persian.