ارزيابي انتقادات فخررازي بر تعريف زمان نزد ابن‌سينا

An Evaluation of Fakhr al-Din Razi’s Criticisms of Ibn Sina’s Definition of Time

ابن‌سينا با پيروي از ارسطو، زمان را مقدار حركت دانسته كه با پيمودن پيوسته مسافت توسط متحرك بوجود مي‌آيد. او دو برهان در اثبات اين مطلب اقامه نموده است؛ يكي با استفاده از تفاوت حركت متحركات در آهستگي و سرعت و ديگري تقسيم‌پذيري مسافت حركت. در مقابل، فخررازي با مطرح نمودن انتقادات متعدد، اين نظريه را به چالش كشانده است. انتقادات وي در اين زمينه ناظر به دو قسم براهين و اساس نظريه مقدار حركت بودن زمان است. نوشتار حاضر در پي اثبات اشكالات فخر رازي ناشي از عدم تدبر كافي در مباني ابن‌سينا بخصوص در مورد تقابل عدم و ملكه ميان حركت و سكون، واجب بالغير و نه بالذات بودن زمان، تفاوت زمان عام و خاص هر حركتي و وجود مغالطه منطقي در برخي از استدلالهاست. هر چند پاسخ نهايي پاره‌يي از اينگونه انتقادات، طبق مباني حكمت متعاليه در مورد تفاوت تحليلي حركت و زمان و بُعد چهارم بودن زمان داده ميشود.

Following Aristotle, Ibn Sina maintained that time is the number of motion which is attained by the continuous movement of a moving agent over a distance. He adduced two arguments in order to demonstrate his theory: one was based on the difference between the motions of moving things in terms of speed, and the other was based on the divisibility of the distance of movement. In contrast, through advancing various objections, Fakhr al-Din Razi challenged this theory not only with regard to its two underlying arguments but also with respect to the theory of time being the number of motion. The present paper aims to demonstrate that Fakhr al-Din Razi’s criticisms originate in his lack of enough scrutiny of Ibn Sina’s principles, particularly regarding the opposition of non-existence and habit between motion and rest, time as necessary by the other and not necessary by itself, the difference between universal and particular times of each motion, and the existence of logical fallacy in some arguments. However, the final response to some of his criticisms are given based on the principles of the Transcendent Philosophy regarding the analytic differences between motion, time, and time as the fourth dimension of being.