پيدايي مفهوم «ردايت» در تاريخ اخلاق فلسفي در عالم اسلام با تاكيد بر انديشه خواجه‌ نصير الدين طوسي

Development of the Concept of Malignity in the History of Philosophical Ethics in the Islamic World (with an Emphasis on Khwajah Nasir al-Din Tusi’s Philosophy)

قاعده حد وسط ارسطو، در خوانشي شايع بمعناي پرهيز از افراط و تفريط ـ كه در نگاه بدوي تا حدي مفهومي كمي است ـ در نظر گرفته شده است. اين خوانش با نقدهايي از سوي صاحب‌نظران حوزه اخلاق مواجه شده است. متفكران مسلمان نيز در نقد و بررسي و احياناً تقويت آن گامهايي برداشته‌اند. مهمترين گام در ترميم اين قاعده، واردكردن مفهوم «ردايت» به اخلاق فلسفي در جهان اسلام است. اين مفهوم در كنار كميت به كيفيت توجه كرده و نقصهاي قاعده حدوسط ارسطو را ترميم ميكند. نكته جالب توجه اين است كه خوانش دقيق متون ارسطو نيز مويد حضور عنصر ردايت در نظام اخلاقي وي است. اين مفهوم را اولين بار خواجه طوسي در بخشهايي از اخلاق ناصري طرح كرد و سپس قاضي عضدالدين ايجي آن را در جاي منطقيتري از مباحث اخلاقي قرار داد و از آن پس، بسياري از اخلاقيون مسلمان آن را پذيرفته و در آثار خود درج نمودند. نوشتار حاضر، پيدايي و سير تاريخي اين مفهوم و نيز اهميت آن را طرح و بررسي خواهد كرد.

Aristotle’s principle of middle term is commonly defined as avoiding excess and defect, which seems to be a quantitative concept at first sight. This interpretation has received some criticisms from the authorities in the field of ethics. Muslim thinkers have also taken some steps to criticize, examine, and possibly improve this principle. Their most important attempt in this regard has been the introduction of the concept of malignity to philosophical ethics in the world of Islam. This concept pays attention to both quality in addition to quantity and remedies some of the defects of Aristotle’s principle of middle term. It is noteworthy that an accurate review of Aristotle’s texts also indicates the presence of the element of malignity in his ethical system. This concept was firstly introduced by Khwajah Nasir al-Din Tusi in some parts of Akhlaq-i nasiri, and later Qadi Izzuddin Iji placed it in a more logical section among ethical discussions. Following them, many Muslim experts in the field of ethics accepted their idea of this concept and discussed it in their works. The present paper aims to explore the historical development of the concept of malignity and examine its significance in the related fields.