تحليل مفهوم هاي برگشت پذيري، آسيب پذيري و نيرومندي بوم شناختي در مديريت بوم‌نظام هاي مرتعي

Description of Ecological Resilience, Vulnerability and Robustness Concepts in Rangeland Ecosystems Management

مديريت علمي بوم‌نظام هاي طبيعي، همواره با اصطلاح هاي گيج كننده اي همچون: برگشت پذيري4، نيرومندي5 (ظرفيت تحمل آشفتگي) و آسيب پذيري6 (ميزان تحمل نوع و شدت آشفتگي) بوم شناختي همراه مي باشد. اين مطالعه با هدف تشريح و توصيف، شناسايي هدف ها و زمان مناسب كاربرد هر يك از اين مفهوم ها در مديريت بوم‌نظام هاي مرتعي و به روش مرور منابع و تحليلي انجام شد. براي تحليل اين مفهوم ها و اين كه چگونه هر يك از آن ها در چارچوب تعريف شده به صورت كاربردي جهت مديريت بوم‌نظام هاي مرتعي به كار گرفته شود و زمينه مناسب استفاده هر يك از آن ها، برخي مصداق هاي عيني از كشور نيز ارايه مي شود. با توجه به نتايج و مدل مفهومي حاصله، توان و قدرت تحمل بوم‌نظام با افزايش فشار و آشفتگي ها كاهش يافته و به ترتيب در مراحل نيرومندي، آسيب پذيري و برگشت پذيري بوم شناختي قرار مي گيرند. مفهوم برگشت پذيري بوم شناختي جهت تشريح خطر از دست دادن توانايي بازيابي بوم‌نظام استفاده مي‌شود و اين به معني بازيابي و رسيدن به حالت تعادل بوم‌نظام است و داراي كاربرد وسيع در زمينه هاي مديريت، حفظ و احياي بوم‌نظام ها به ويژه بوم‌نظام هاي آسيب ديده مي باشد. يك بوم‌نظام داراي وضعيت‌هاي چند گانه به ندرت داراي تعادل يگانه بوده و با ورود آشفتگي هاي محيطي و مديريتي به ندرت در حالت تعادل پايدار قرار مي گيرد. همچنين از اين مفهوم جهت واكاوي شبكه هاي بوم شناختي- اجتماعي در مواقعي كه كاهش خود احيايي شبكه قابل توجه است، استفاده مي‌شود. زمان مناسب استفاده از مفهوم برگشت پذيري، مرحله بحراني بوم‌نظام (آستانه انتقال به حالتي نامطلوب تر) است و نياز به مدل‌سازي دارد. مفهوم آسيب پذيري بوم شناختي، بيانگر ظرفيت تطبيقي و حساسيت بوم‌نظام به آشفتگي مي باشد و جهت تعيين توانايي يك بوم‌نظام براي باقي ماندن در وضعيت بالاتر از حد آستانه بحراني و واكاوي شبكه هاي بوم شناختي- اجتماعي در مواقعي كه كاهش خود احيايي شبكه قابل توجه نبوده و تغيرهاي چنداني نداشته باشد و هنگام انجام مطالعه هاي مقايسه‌اي بر پايه ويژگي ها و شاخص‌ها مورد استفاده قرار مي گيرد. زمان مناسب استفاده از مفهوم آسيب پذيري، مرحله قبل از مرحله بحراني مي‌باشد. مفهوم نيرومندي بوم شناختي، بيانگر توانايي بوم‌نظام در حفظ شرايط آرماني خود در يك محدوده باريك و تنظيم دقيق نوسان‌هاي ساختاري و عملكردي خود جهت بروز بهترين كاركرد بوم‌نظام مي باشد، به عبارت ديگر نيرومندي بوم شناختي دلالت بر عدم انعطاف پذيري ندارد، بلكه توصيف توانايي بوم‌نظام براي خلاقيت و انطباق در پيش بيني و يا در پاسخ به اختلال و آشفتگي هاي دروني و يا بروني مي‌باشد و زمان مناسب استفاده از اين مفهوم، دو مرحله قبل از مرحله بحراني بوم‌نظام مي باشد.

Rangeland ecosystem management is encountered with potentially confusing terminology of resilience, robustness and vulnerability. This study was aimed to identify the concepts and uses of these terminologies. For the analysis of these defined concepts and theie applications used to manage rangeland ecosystems, suitable background for each of them was searched and some examples are given for Iran. According to the results, with increasing the disturbance ecosystem into operation situated in the robustness, vulnerability and resiliency of ecological position. Ecological resilience is useful when ecosystems risk losing the ability to recover and requires system modeling, and disaster step is the suitable time for using of this criterion. Also, this concept used for analysis of ecological-social networks when reducing the network self adaption capacity. Ecological vulnerability can either be quantitative, measuring the ability of a system to remain above a critical threshold and used to evaluate the exposure of ecosystem to disturbance and attributes that confer adaptive capacity and sensitivity to disturbance. Vulnerability is very well to assessments of coupled social-ecological systems. Ecological robustness measures the ability of ecosystem to maintain itself within a narrow range of function and is ideally suited to problems that require careful setting of upper and lower bounds for ecosystem properties, such as optimal yield, and one step before than disaster the suitable time for using of this criterion. Ecological robustness is defined as the capacity of ecosystem to maintain a desired state despite fluctuations in the behavior of its component parts or its ecosystems, and two steps before than disaster the suitable time for using of this criterion. In other means, a strong ecological implications of the lack of flexibility, it also describes the ability of ecosystems for innovation and adaptation in anticipation of or in response to internal or external disturbance and turmoil is the right time to use this concept, two before the environment is critical.