منصب شيخ الاسلام و نقش آن در امور سياسي ـ اجتماعيِ كرمان در دوره متأخر صفوي (از: 995ق / 1587 م تا 1135ق/ 1722م)

The Position and Role of Shekh al-Islam in Socio-Political Affairs of Kerman at the end of Safavid Period

شيخ الاسلام يكي از مقام هاي مهم ديني در عصر صفوي است كه به منظور رسميت و گسترش فقه و عقايدِ شيعه دوازده امامي در دربار و مراكز ايالت ها وجود داشت. ظاهرا نحوه انتصاب افراد به اين مقام در ايالت كرمان از سوي شاه و صدر به صورت موروثي بود كه علاوه بر احراز شايستگي هاي علمي و مقبوليت هاي عمومي از پدر به پسر به ارث مي رسيد. شيخ الاسلام ها در حلّ و عقد و نظم امور و در عزل و نصب هاي سياسي و امور حكومتي و نظامي و تشكيلات ديني و حقوقي و قضايي و عقود و وقفنامه ها و انجام فعاليت هاي اقتصادي و عمراني و رفاهي و رفع بحران هاي اجتماعيِ ايالتِ كرمان و حتي تشكيلات دينيِ دربار نظارت و دخالت داشتند. نيز برخي از شيخ الاسلام ها با تصاحب اراضي مزروعيِ گسترده در برخي از نواحي، نقش مؤثري در تعيين نرخ برخي از محصولات كشاورزي داشتند و از پرداخت ماليات به دولت مركزي خودداري مي كردند. شيخ الاسلام ها به عنوان نمايندگان دولت صفوي، تنها به حفظ موقعيت شان در جامعه كرمان بسنده نمي كردند؛ بلكه به منظور ارتقاي جايگاهشان در دربار، به دسيسه و توطئه چيني عليه ديگر مقامات ديني و دولتي دربار مي پرداختند و اسباب اغتشاش و نابساماني را در پايتخت صفوي نيز فراهم مي كردند. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه اي درصدد است تا كاركردهاي سياسي و اجتماعي شيخ الاسلام هاي كرمان در دوره متأخر صفوي را بررسي و واكاوي نمايد.

Shekh alIslam was one of the most significant religious positions during Safavid era. One of the functions of this position was spreading of religious jurisprudence and Shiite beliefs in court and the center of provinces. Seemingly, the appointment for this position was inheritable based on the choice of king and Sadr. The candidate must not only have scientific competences and public acceptance but also inherit this position from his father. Shekh alIslams were in charge of such affairs including regulation of situation, dismissal and appointment of political and military system, engaged in religious jurisprudence system, fulfill of contracts(vaghf nameh), the economical and constructional activities and removal of social crisesof Kerman. Besides, some of them had effective role in estimation of rate of agricultural products by taking possession of farmlands andalso avoided to pay tax to government. Shekh alIslam not onlywere not satisfied with their position as representatives of Safavids government but also endeavored to get promotion by making intrigue and conspiracy in court. The result of such activities was not positive for Safavids government. This article aims to analyze the sociopolitical functions ofShekh alIslam position in Kerman at the end of Safavid era based on analyticaldescriptive approach by employing studies.