شكل‌گيري سياست دريايي ايلخانان و پيامدهاي آن بر تجارت بين‌المللي اواخر قرون وسطي

The Effects of Ilkhanid\s Marine Policy on International Trade at the end of Middle Ages

بررسي تاريخ ايران نشان مي دهد كه چگونگي دسترسي به دريا و اجراي حاكميت بر آب هاي آزاد، همواره يكي از برنامه هاي مهم در سياست خارجي دولت هاي حاكم بر اين كشور بوده است. موقعيت جغرافيايي ايران و همجواري يا نزديكي به دريا در شمال و جنوب، براي دوت هاي حاكم بر ايران اين امكان را فراهم مي كرد تا علاوه بر حفظ امنيت دفاعي خود، نقش فعالي در روند گسترش تجارت بين المللي ايفا كنند. دولت ايلخانان مغول در قرن هفتم قمري/سيزدهم ميلادي، در سرزمين پهناور ايران مستقر شد كه از جيحون در شرق تا فرات در غرب و از كرانه جنوبي درياي سياه در شمال تا خليج فارس در جنوب گسترده بود. اين دولت با اجراي سياست دريايي در مناسبات خارجي، توانست يكي از بازيگران اصليِ تجارت بين المللي در اواخر قرون وسطي شود. مؤلفه هاي اين سياست دريايي عبارت بودند از: حاكميت بر قفقاز و انتخاب آذربايجان به عنوان تختگاه؛ حاكميت بر بين النهرين براي سلطه بر راه هاي تجاري درياي سرخ و اقيانوس هند؛ نفوذ در آناتولي و آسياي صغير براي در اختيار گرفتن بنادر جنوبي درياي سياه. اجراي سياست دريايي توسط ايلخانان، پيامدهاي مهمي به همراه داشت كه مهم ترين آن ها كنترل راه هاي بازرگاني شرق و غرب و رقابت با اردوي زرين و مماليك، ارتباط مستقيم با دولت هاي تاجرپيشه حوزه مديترانه و همچنين، گشايش راه بازرگاني طرابوزان به هرمز و از آنجا به اقيانوس هند و درياي چين كه اين امر در تاريخ تجارت بين المللي، از رويدادهاي بزرگ به شمار مي رود. اين پژوهش با روش توصيفي تحليلي، نقش سياست دريايي ايلخانان را در تحولات تجارت دريايي شرق و غرب بررسي مي كند. يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه ايلخانان با بهره گيري از موقعيت جغرافيايي ايران و ديپلماسي فعال، نه تنها در مقابل اتحاديه اي از رقيبان و دشمنان منطقه اي ايستادگي كرده، بلكه در اتصال حوزه هاي تجارت دريايي مديترانه و درياي سياه و اقيانوس هند نقش اساسي ايفا كردند.

The access to seas and high seas was one of the significant concerns of Iranian governments foreign policy during history. The geographical position of Iran located two seas in north and south of it provided a golden opportunity for Iranian government to have the influential role in international trade and protection of national security. Ilkhanid government settled in a land which lying from Oxus in east to Euphrates in west and from southern coasts of Black sea in north to Persian Gulf in south. By employing marine policy in commercial relations, Ilkhanid government played a substantial role in international trade during middle Ages. The factors of Ilkhanids marine trade were based on dominance over Caucasus and election of Azarbayejan district as capital, sovereignty over Mesopotamia in order to control Red Sea and Indian Ocean and also influence over Anatolia and Asia Minor in order to control the southern ports of Black Sea. This marine policy had some considerable consequences such as control of commercial routes between East and West, Competition with Golden Horde and Mamalik government, relations with commercial government of Mediterranean districts and inauguration of commercial road of Tabriz to Hormoz and from Hormoz to Indian Ocean and China Sea which was regarded to be a significant event in international trade history. This research investigates the role of Ilkhanids marine policy in changes of marine trades between East and West. The outcome of such research demonstrates that Ilkhanid government not only resisted against local marine and its rivals but also had the effective role in connection of marine trade districts of Mediterranean, Black Sea and Indian Ocean.