تحليل الگوي اسطوره‌اي عرفاني از شخصيت رابعه عَدَويه با تكيه بر روايت تذكره‌الاوليا

An analysis of mystical mythical pattern of Rabai al Adawiyyá character relying on account of Attaŕ s narration in Tazkirat al Awliya

مضامين و انديشه‌هاي اسطوره‌اي، در طول تاريخ بشر براي بقاي خود به قالب‌هاي گوناگون درمي‌آيند، يكي از اين ساحت‌ها و جهان‌ها، جهان عرفان است. بن‌مايه‌ها و وجوه مشترك جهان اسطوره و عرفان در مباني شناخت، تأويل‌پذيري، تقدس زمان و مكان و... امكان هم‌گرايي، ارتباط و تعامل اين دو جهان را بسترسازي مي‌كند. جستار حاضر با توجه به يكي از محورهاي كانوني جهان اساطير، مركزيت زن و الگوي مادرتباري و همبسته‌هاي معنايي آن به تحليل زندگي و شخصيت رابعه عدويه، كه عشق را وارد گفتمان عرفان زاهدانه كرد، مي‌پردازد. اهميت انديشه‌ رابعه روي‌آوردن به عشق و شور در برابر زهد و رياضت است، اين پژوهش به تبيين ژرف‌ساخت كهن‌الگويي اين شخصيت مي‌پردازد.جستار حاضر، با تكيه بر روايت عطار در تذكره‌الاوليا تبيين مي‌نمايد، كه چگونه رابعه پس از گذر از مراحل رازآموزانه‌ قهرماني، به‌عنوان ايزدبانو و زهدان مادر كبير طرح مي‌شود، رابعه در اين الگوي و در خويشكاري زنانه خويش، شخصيتي دوگانه و متناقص را به نمايش مي‌گذارد، او تلفيقي است، از باكره‌گي و زايندگي؛ رابعه هم دوشيزه است، و هم مادر مردان بزرگي چون حسن بصري و حلاج؛ او هم به مطربي پرداخته و هم عارفي است، كه در تبلور وجه زنانه خويش، عشق را در پيكره عرفان زاهدانه جاري ساخت، رابعه در كمال رقت قلب به‌شدت مهيب و مخوف است. رابعه پس از گذراندن آيين تشرف، در حركت به‌سوي مركز(كعبه) و در رسيدن به تعادل، تكامل و وحدانيت، خود به مركزي بدل مي‌شود، براي عارفان عصر خويش.

Motifs and mythical thoughts through human history go into a variety of formats to survive and are reconstructed, recreated and reproduced in ideas and different worlds. One of these realms and worlds is a mystical world. Motifs and common points of the world of myth and mysticism in foundations of knowledge,interpretability, sacred time and space, symbolic language stem the possibility of convergence,communication and interaction between these two worlds. The present article, based on Attar's narration in Tazkirat al Awliya, explains how Rabai after passing through the stages of the heroicsecret school (Unusual birthday, rite of passage/ Captivity, slavery and minstreland hero's Journey / Journey to the Kaaba) is raised as the goddess and Great Mother's womb. Rabaidisplayed dual and contradictory character in the ancient pattern of her mother goddess and female dutifulness. She is a compilation of virginity and fertile. Rabai is both the virgin, and the mother (making a theme for spiritual birth) big men such as Hassan Basri, alHallaj. She isalsoboth minstreland mystic, that poured the love on the body of the ascetic mysticism in an expression of all her feminine sides. Rabia in all lenity and kindness, is strongly fearsome and notorious (terrible, kind mother in the myth). After passing the ritual of initiation, in moving toward the center(Kaaba) and towardachieving equilibrium, evolution and unity, Rabaiherself became a center for the mystics of her time.Keywords:hero myth, woman dutifulness, mother of God, romantic mysticism, Rabai al Adawiyya, Tazkirat al Awliya.