« هنر بيان رندانه حافظ» (ابهام آفريني در مقصود از «آن گناه» در بيتي از حافظ)

(Ambiguity in the meaning of “that sin” in a verse of Hafiz)

يكي از شگردهاي بيان رندانه حافظ، استفاده از باورهاي رايج و مسلم خواننده به عنوان روپوش معاني ثانوي است. در اين نوشته، براي اثبات اين فرض، وجوه معاني بيت زير بررسي شده است: اگر شراب خوري جرعه اي فشان بر خاك/از آن گناه كه نفعي رشد به غير چه باك (حافظ، 1372: 231) هم نشيني واژه هاي "شراب" و "گناه" در اين بيت، به سرعت ذهن خواننده را به گنان شرابخواري سوق مي دهد. به همين سبب همه شارحان مقصود از "آن گناه" را گناه شرابخواري دانسته اند اما اگر فرض كنيم منظور از "آن گناه"، نه "شراب خواري" بلكه "شراب ريزي" است، معني تازه اي از بيت دريافت خواهد شد. بر اين اساس شاعر شراب را عنصر ارزشمندي دانسته كه هدر دادن يك قطره از آن هم گناهي بزرگ محسوب مي شود، ليكن چون در سنت جرعه ريزي، به مردگان كه خاك شده اند، نفعي مي رسد، از گناه شراب ريزي – نه شراب خواري – باكي نيست. رمز گشايي از واژگان "شراب"، "جرعه" و "خاك" بر اساس سابقه رمزي آن ها در متون عرفاني مقدم، امكان تلقي معني ديگري را فراهم مي سازد. بر اين مبنا منظور از "آن گناه"، گناه آدم (ع) و بيت بيان نمادين واقعه افاضه روح به انسان و يا اعطاي عشق به او از جانب ساقي ازل و ماجراي اعتراض فرشتگان به آفرينش آدم (ع) خواهد بود. فرض آن است كه حافظ، رندانه هر سه معني را همزمان در نظر داشته است.

One of the devices of Hafizrsquo s libertine language is using of indisputable and common beliefs of the readers as a cover for secondary meanings. In this paper, to prove such a hypothesis, different aspects of the meaning of the following verse are explored: The collocation of the words ldquo winerdquo and ldquo sinrdquo in this verse drives the mind of the reader to the sin of wine drinking. Accordingly, all commentators have interpreted the phrase ldquo that sinrdquo as the sin of drinking wine but if we assume that such phrase refers to ldquo pouring winerdquo not ldquo drinking winerdquo , this verse offers a new meaning. Thus, it can be argued that the poet has considered wine as a valuable element that wasting even a drop of it is a big sin but since, in the tradition of pouring wine, the dead are benefited, the sin of pouring not drinking of wine is justifiable. Decoding the words ldquo winerdquo , ldquo siprdquo and ldquo soilrdquo on the basis of their symbolic usages in early mystical texts provides the ground for another interpretation. Accordingly, such phrase refers to the sin of Adam and this verse is the symbolic expression of pouring spirit to the man or giving him the love by the Eternal CupBearer and the incident of angelsrsquo protest to the creation of Adam. It is assumed that Hafiz simultaneously and in a libertine manner implies all the three meanings.