ميراث هندوايراني «هفت‌كشور» در متون كهن ايراني و هندي

Indo-Iranian Heritage of “Haft kešvar” in the Old Iranian and Indian Texts

قدمت انگاره جغرافيايي «هفت‌كشور» به دوران آغازين هندوايراني بازمي گردد. پس از جدايي هنديان و ايرانيان، روايت آغازين هندوايراني هفت پاره بودن زمين، با توجه به شرايط اقليمي سرزمين هاي جديد و تغييرات ديني و سياسي دگرگون شده و به صورت هاي كنوني درآمده است. مقايسه متون كهن ايراني و هندي، به ويژه اوستا و ويشنو پورانه، نشان مي دهد كه در طرح كلي روايت اصلي هندوايراني، جهان به هفت پاره تقسيم شده بوده كه يك پاره در ميان بوده و شش پاره ديگر بر گرد آن قرار داشته اند. از ميان اين هفت سرزمين، كه توسط موانعي از يكديگر جدا شده بودند، در آغاز تنها پاره مياني مسكون بوده است، اما بعدها پس از انشعاب مردم از پيش نمونه نياي آغازين، ساير نواحي هم مسكون شده اند. در متون اوستايي، همچون هندي، نام هاي جديدي جايگزين نام هاي آغازين شد. بعدها با گسترش آيين مزديسني و انتقال نيروي سياسي از شرق به غرب فلات ايران، هفت‌كشور متون اوستايي نيز دچار تغيير شده و در متون فارسي ميانه با تغيير جهات شرقي و غربي با افق جغرافيايي جديد، كه بنا بر آن سرزمين مياني در غرب فلات ايران قرار داشت، منطبق گشت. اين ميراث تقسيم هفت گانه به صورت مستقل در منابع مربوط به دوره هخامنشي نيز مشاهده مي شود كه در آن به صورت كم رنگ ردپاي يك تقسيم هفت گانه در سازماندهي شهرب هاي هخامنشي ديده مي شود.

Geographical concept of “Haft ke?var” could be traced back to the Proto-Indo-Iranian period. After the separation of Indians and Iranians, due to geographical circumstances and religious and political changes, original Indo-Iranian narrative of seven part of the earth, turned into its current versions. A comparison of old Iranian and Indian texts, specially Avesta and Vish?u Pur??a, shows that in the original Indo-Iranian narrative, the earth was divided into seven parts which contained a central part surrounded by other six parts. In the beginning, amongst these seven parts, which had been separated from each other by some obstacles, only central part was inhabited by mankind. After mankind’s divergence from the prototypical progenitor, the other six parts were also inhabited. In the Avestan tradition – same as Indian – original names of seven parts were replaced by the new ones. Afterwards, with the expansion of Mazdaean religion and transmission of political center to the western part of Iranian plateau, Avestan concept of “Haft ke?var” also changed. In the middle Persian texts, since the central part was considered in the western Iran, direction of the Avestan western part was turned into the east and vice versa. The heritage of septet division of the earth, can be seen independently, also in the Achaemenid sources: we can see a fading trace of septet division in the organization of Achaemenid satrapies.