تعاملات ريتميك شعر و موسيقي در تصنيف‏ هاي دوره‌ي قاجار

Rhythmic Interactions of Music & Poem in “Tasnif” of Qajar Dynasty

از سال 1360(ه.ش) به‌منظور تلفيق شعر و موسيقي قواعدي در قالب كتاب تدوين شد. پژوهشگران آن دوره به‌جاي آن‏كه در پي كشف زيبايي‌شناسي حاكم بر تصنيف‌هاي قديمي و تكامل آن باشند، بر اساس چارچوب‌هايي كه خود تدوين كرده بودند، به محكوم كردن اين قطعات پرداختند. مبناي نظري پژوهش در اين دوره، ريتم‌گذاري كلام بر اساس قرائت متريك واژه‌ها بود، اما در تصنيف‏ هاي دوره‌ي قاجار كه پيش از تجويز اين قوانين ساخته‌شده‌اند، بين كميت هجا و كميت لحن رابطه‌اي نسبي برقرار است، اگرچه در برخي موارد انعطاف‌هايي در تطبيق كميت هجا و لحن ديده مي‌شود. به‌طور طبيعي براي هجاهاي كوتاه، در مقايسه با هجاهاي بلند، كميت لحنِ كوتاه‌تري انتخاب مي‌شود و ما در اين پژوهش اين انتخاب را وجه غالب ناميده، مواردي را كه در آن‌ها اين نسبت رعايت نشده است، نبودِ انطباق نام‌گذاري كرده‌ايم. نبود انطباق‌ها‌ ممكن است به‌واسطه‌ي ضرورت‌هاي كلامي، موسيقايي و زباني ايجاد شده باشند. هجاهاي بلند نسبت به هجاهاي كوتاه و كشيده، انعطاف بيشتري براي پذيرش نبود انطباق دارند و كوتاه شدن هجاي بلند بيشترين رواج را دارد. بلند شدن كميت لحن انواع هجاها نيز تااندازه‌اي رايج است و در اعمال آن محدوديتي مشاهده نمي‌شود. نكته‌ي مهم اين است كه توالي هجاي كوتاه با كميت لحن بلند و هجاي بلند با كميت لحن كوتاه به‌ندرت ديده مي‌شود و اين همان نبود انطباق متوالي و معكوس است. تفاوت رويكرد نسبت به هجاهاي باز يا بسته ديده نمي‌شود. تمپو و زمان لحن‌ها نيز در پذيرش نبود انطباق‌ها مؤثرند و محدوده‌ي 0.4 تا 0.80 ثانيه آمادگي بيشتري براي پذيرش تغييرات دارد. نسبت تغييرات لحن‌ها به وجه غالب نيز معمولاً نصف يا دو برابر است و نسبت‌هاي ديگر كمتر ديده مي‌شود.

Since 1981, some rules have been gathered in the form of a book in order to harmonize poem and music. At that time, the researches were rejecting ancient “Tasnif” based upon the frameworks developed by them rather than seeking to discover aesthetics within such “Tasnif” and their evolution. The theoretical basis of researches in this era was rhythmizing the discourse according to metric reading of vocabulary, while in “Tasnif” of Qajar dynasty, composed prior to prescribing such rules, there is a relative relationship between quantity of syllables and quantity of melody and in some cases flexibility can be seen in paralleling the quantity of syllable and melody. Obviously, for short syllables in comparison with long ones, the quantity is selected as a shorter melody and in this debate we call it “dominant side” and the cases in which such relations have not been met properly are named as “lack of conformity”. The lack of conformities may be caused by verbal, musical and language necessities. The long syllables in comparison with the short and stretched ones have more flexibility to accept non compliances and shortening the long syllables is the most common lack of conformity. Extending the quantity of tone of different kinds of syllables are also common to some extent and there is seen no limitation in using them. The important point is that the sequence of short syllable with the quantity of long melody and long syllable with quantity of short melody are rarely seen and this is the very lack of consecutive and reverse conformity. There is no difference of approach toward open or closed syllables. The tempo and time of melodies are effective in admitting the lack of conformities, as well and they have more preparation to adhere to the changes in a range between 0.4 and 0.80 seconds. The proportion of melodies changes toward the dominant side are normally half or double and other proportions are seen less.