بررسي ديدگاه ابن‌فناري در باب ادلّه نظري

Reviewing Ibn-Fanari’s Viewpoint on Theoretical Proofs

نقد ادلّه نظري و قياس منطقي را در آثار بسياري از اهل عرفان مي‌توان يافت. برخي چون ابن‌عربي در آثار مختلف خويش قواعد منطق و قياس را براي سطح معيني از معرفت، اموري لازم و درست دانسته‌اند، ولي براي معرفت مطلوب عارفانه راه‌هاي ديگري را تبيين كرده‌اند. برخي هم در شعر و نثر، اين قواعد و ادلّه را نارسا و رهزن معرفت شمرده‌اند. گرچه مي‌توان بعضي از نوشته‌ها و ديدگاه‌ها را حمل بر مبالغه‌هاي اديبانه دانست، ولي هستند عارفاني كه با بيان ادلّه‌اي به نفي ادلّه پرداخته‌اند. ابن‌فناري در فصل سوم از فصول مقدمه مصباح الاُنس، نُه وجه را براي متعذّر بودن و نارسايي ادلّه نظري در معرفت حقايق اشيا، بدان گونه كه در علم حق‌تعالي هستند، ذكر كرده است. اين مقاله به همه وجوه نه‌گانه ابن‌فناري پاسخ مي‌دهد و در پايان به جمع‌بندي ديدگاه قونوي و ابن‌فناري و بيان پيامدهاي غريب آن مي‌پردازد.

A critical approach toward theoretical proofs and deduction can be traced well into the works of many theosophists. Some of them, like Ibn Arabi, have considered rules of logic and deduction for a certain level of knowledge as accurate and necessary elements. However, they have proposed other approaches for a desirable mystical knowledge. Some others in their prose and poetry have said the very rules and proofs are incomplete and detrimental to knowledge. Although some works and viewpoints may be taken as literary exaggeration, many a few theosophists have rejected proofs through their own reasoning. Ibn Fanari in Chapter Three of the introduction to his Misbah al-Uns, has mentioned nine aspects for the insufficiency and incompleteness of the theoretical proofs in understanding the truth about objects in the form they appear in Divine knowledge. This paper provides responses to all nine aspects of Ibn Fanari, and in conclusion makes a sum up of the viewpoints by Sadr al-Din al-Qunawi and Ibn Fanari and the resulting strange consequences.