جنبه‌هاي هستي‌شناختي و معرفت‏ ‌شناختي تشبيه و تنزيه در شعر جامي و تطبيق آن با آراي ابن‌عربي

Ontological and Epistemological Aspects of Simile and Purification in Jami Poetry and Its Comparison with Ibn Arabi’s Viewpoints

تنزيه وتشبيه از موضوعات هستي‌شناختي و معرفت‌شناختي كلامي- عرفاني است كه به‌ويژه در بحث از توحيد، معرفت و ارتباط ذات با اسما و صفات، همچنين در موضوع تجليات وتعيّنات ذات از اهميت بسزايي برخوردار است. هدف اين پژوهش كه با روش توصيفي- تحليلي انجام شده، زمينه‌سازي براي فهم و درك درست‌تر مفهوم تنزيه و تشبيه در اشعار جامي و تطبيق آن با آثار ابن‌عربي و پيروان اوست. اين بررسي نشان مي‌دهدكه جامي دو ديدگاه تنزيه و تشبيه را باهم جمع كرده است و در اين زمينه رويكردي تلفيقي دارد. جامي ضمن اثرپذيري از آموزه‌هاي قرآن و سنت، به‌شدت وام‌دار ابن‌عربي و شارحان مكتب اوست. به اعتقاد جامي آميختگي و جمعيت تنزيه عقلاني و تشبيه شهودي، منجر به شناخت صحيح و معرفت كامل ساحت الهيت مي‌شود. از اين ‌رو مفهوم تنزيه وتشبيه كليه مراتب وجود، از مرتبه ذاتي تا اسما وصفات و اعيان ثابته و سريان آن در عالَم، همچنين مرتبه وجودي انسان كامل را شامل مي‌شود.

Purification and simile are among the ontological and epistemological discourse-mystical issues that are significant when talking about monotheism, knowledge, and the relationship between the Divine Essence and the names and attributes, as well as in relation with manifestations and specifications of the Divine Being. This paper, developed through a descriptive-analytical method, is to pave the ground for more accurate understanding of the concepts of simile and purification in Jami poetry and its comparison with the works of Ibn Arabi and his followers. This study shows that Jami has combined the two viewpoints of purification and simile to find a comparative approach of his own. While being receptive to influence by the Holy Quran and traditions, Jami owes much to Ibn Arabi and his followers. Jami is of the opinion that combining rational purification and intuitive simile leads to accurate understanding and perfect knowledge on theology. Therefore, the two concepts of simile and purification encompass all stages of existence, from the innate stage to the names and attributes and immutable essences and their influence on the world, as well as the existential ranks of a universal man.