بررسي فرم و عملكرد ابزارآلات فولادي اصناف دوره قاجار

The Study of Steel Tools Form and Function in the Trades of Qajar Period

اگرچه شكوفايي هنر فولادسازي مربوط به دوره صفويه بوده است؛ ولي دوره قاجار را مي‌توان اوج استفاده از فولاد در عرصه‌هاي كاربردي، به‌خصوص در زمينه ابزارآلات دانست. اين ابزارآلات را دو گروه از اصناف توليدكننده و مصرف‌كننده، استفاده كرده‌اند. تنوع و تكثر ابزارآلات نشان‌دهنده تحولات چشمگير اين ابزار در زمينه فرم و كاركرد در دوره مذكور بوده است. از ويژگي‌هاي فولادسازي در اين دوره توجه هنرمندان به فرم و تزيين اشيا بوده است، به‌گونه‌اي كه فرم به‌تنهايي خود گونه‌اي تزيين بوده؛ تزيين نيز در خدمت فرم عمل كرده است. دراين‌راستا، اين پرسش مطرح مي‌شود كه چه رابطه‌اي بين فرم و نقش، فرم و عملكرد و چگونگي ساخت و تزيين وجود دارد؟ هدف در مرحله نخست، شناسايي و معرفي ابزارآلات فولادي اين دوره و در مرحله بعد، نشان‌دادن رابطه فرم و عملكرد در اين ابزار بوده است. ازاين‌رو نگارندگان با روش توصيفي- تحليلي و ارزيابي كيفي، با تكيه بر منابع كتابخانه‌اي و مطالعات ميداني (موزه‌هاي ايران)، به بررسي و طبقه‌بندي ابزارآلات فولادي اصناف دوره قاجار پرداخته‌اند. از نتايج تحقيق چنين برمي‌آيد كه علاقه مفرط به تزيين‌گرايي به‌همراه طبيعت‌گرايي و به‌كارگيري فرم‌هاي حيواني با تاكيد بر خلوص فرم، توجه ويژه به رابطه فرم و عملكرد و تجربه‌گرايي ازطريق الگوبرداري از ابزارهاي اروپايي، از شاخصه‌هاي اصلي ابزارآلات فولادي اصناف دوره قاجار بوده است.

Although the flourishing of steel art is associated with the Safavid period, the Qajar era can also be considered as the summit of steel applications, particularly in making tools. Two groups of trades, producers and users, have used the tools. Diversity of the tools is representative of dramatic development in terms of form and function in this period. The characteristics of steel products in this period was the attantions towards the form and decoration, so that the form alone has acted as a kind of ornament and ornament served for the form. In this regard, a question arises that what is the correlation between form and motif, form and function and the quality of making and decoration? The aim of this study is to identify the steel tools of this period at the first phase and then indicating the relationship between form and function of such a tool. The authors have applied the analytical method and qualitative evaluation, relying on documented sources and field studies (Museums of Iran) to review and classification of steel tools trades in Qajar period. The results indicate that excessive interest in decorating with naturalistic and animal forms, with an emphasis on purity of the form, with specific consideration of the relationship between form and function, and empiricism through patterning European instruments, have been the main characteristics of steel tools trades in Qajar period.