تفكيك قوا در نظام سياسي اسلام و جمهوري اسلامي ايران

The Separation of Powers in the Political System of Islam and the Islamic Republic of Iran

انديشه تفكيك قوا كه از سوي انديشمنداني چون "توماس‌هابز"، "جان لاك"، "منتسكيو" و "روسو" ارايه شد، از قرن نوزدهم به تدريج در نظام‌هاي سياسي وارد و در حقوق اساسي كشورها به رسميت شناخته شد. امروزه كمتر كشوري را مي‌توان يافت كه ساختار خود را ـ هرچند به صورت ظاهر ـ براساس تفكيك قوا سامان نبخشيده باشد. اين مقاله به دنبال بررسي موضع نظام جمهوري اسلامي ايران درباره تفكيك قواست. از آن‌جا كه اين نظام، الهام گرفته از نظام سياسي اسلام است، ابتدا بايد به اين پرسش كليدي پاسخ داد كه آيا تفكيك قوا در نظام سياسي اسلام به رسميت شناخته شده است؟ افزون بر اشكالات نظري و عملي كه اين نظريه با آن مواجه است، اين مقاله اثبات مي كند كه نظام سياسي اسلام فلسفه اصلي تفكيك قوا را به رسميت نمي‌شناسد؛ جمهوري اسلامي ايران نيز هرچند تفكيك قوا را به رسميت شناخته، ولي آن را متناسب با مباني خود بومي سازي كرده است. تفكيك قواي به رسميت شناخته شده در اصل 57 قانون اساسي با نگرش فقه سياسي اسلام انطباق دارد و منطق حاكم بر تفكيك قواي غرب نتوانسته است خود را بر انديشه تفكيك قواي جمهوري اسلامي تحميل كند.

The idea of separation of powers has been recognized as a model which was first developed and favored by Thomas Hobbes, John Locke, Montesquieu and Rousseau and was progressively adopted by political systems and constitutional law of various countries. Few other countries can be found today that their structure – although seemingly – are not organized on the basis of separation of powers. This paper attempts to investigate Iran’s position on the issue of separation of powers. Since the political system of I. R. Iran has been inspired by the political system of Islam, then the most important question must first be answered here is whether the separation of powers is adopted by the political system of Islam considering its basic principles. In addition to theoretical and practical problems this theory faced with, the present paper proves that the political system of Islam does not validate the real philosophy of this doctrine. Though, I. R. Iran had authenticated the separation of powers but established its principles based on its national needs. The separation of powers which is officially recognized by Article fifty seven of Iran’s constitution is consistent with Islam’s political jurisprudence and the rationale governing Western doctrine of separation of powers failed to impose itself on I. R. Iran’s model of separation of power.