بررسي ويژگي‌هاي مورفولوژيك، درصد و عملكرد اسانس گياه داروييThymus kotschyanus Boiss. در تراكم‌هاي مختلف، تحت شرايط ديم پنج استان‌ كشور

Effect of plant density on quality and quantity yield of Thymus kotschyanus Boiss. in dry farming condition from five provinces of Iran

در اين تحقيق به منظور بررسي اثر تراكم بوته بر عملكرد كمي و كيفي آويشن كوهي (Thymus kotschyanus Boiss.) در شرايط ديم، آزمايش مزرعه‌اي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در پنج منطقه ديم كشور طي دو سال اجرا شد. تيمارهاي آزمايش شامل تراكم (8، 6 و 4 بوته در مترمربع)، زمان (سال اول و دوم پس از كشت) و مكان (آذربايجان‌شرقي، كردستان، كرمانشاه، گيلان و تهران) بود. صفات اندازه‌گيري شده شامل ارتفاع، قطر تاج پوشش، عملكرد ماده خشك اندام هوايي، بازده اسانس و عملكرد اسانس در مرحله گلدهي كامل بود. نتايج تجزيه واريانس اثر تراكم، مكان و زمان بر كليه صفات نشان‌دهنده اثر معني‌دار اين عوامل و اثر متقابل آنها بود. براساس نتايج اثر متقابل تراكم در مكان بيشترين عملكرد ماده‌ خشك (1289 كيلوگرم در هكتار) در تهران و در تراكم 8 بوته در متر‌ مربع بدست آمد. بالاترين درصد اسانس (31/2 درصد) در كردستان در تراكم 6 بوته در متر‌مربع و بدون تفاوت معني‌دار با تراكم 4 بوته در متر‌مربع مشاهده شد. بيشترين عملكرد اسانس در دماوند، گيلان و كرمانشاه در تراكم 8 بوته در متر ‌مربع به‌ترتيب با 53/24، 76/24 و 87/23 كيلوگرم در هكتار بدست آمد. عملكرد ماده خشك و عملكرد اسانس سرشاخه‌هاي آويشن كوهي در سال دوم به‌مراتب بيشتر از سال اول بود و درصد اسانس نيز در سال دوم حدود 30 درصد افزايش نشان داد. افزايش مقادير صفات كمي و كيفي در سال دوم آزمايش نشان از سازگاري اين گونه با ارزش در مناطق مختلف ديم كشور است و استان‌هاي گيلان، تهران و كردستان مي‌توانند به‌عنوان مناطق مستعد كشت و توليد اين گونه با ارزش معرفي گردند.

In order to find the plant density effects on quality and quantity yield of Thymus under dry farming conditions, a field experiment was performed in a randomized block design with three replications in five different dry farming regions of the country during 2 years. The experimental treatments were including plant density (4, 6 and 8 plant/m2), year (1 and 2 years after planting) and location (Azerbaijan e Sharghi, Kourdestan, Kermanshah, Guilan and Tehran). The measured traits comprised of plant height, canopy diameter, dry matter of aerial parts, essential oil yield and content, which were assessed during full flowering time. Analysis of variance of density, location and year showed significant main effects and interactions on all studied traits. Based on the results of density × location, the highest (1289 kg/h) dry matter yield was achieved in the samples of Tehran location at 8 plant/m2 density. The highest essential oil content (2.31%) was obtained in samples from Kurdistan at 6 plant/m2 density, although there was no significant difference between 6 and 4 plant/m2 density.  The highest essential oil yield, 24.53, 24.76 and 23.87 kg/h, were obtained in Damavand, Guilan and Kermanshah at 8 plant/m2 density, respectively. The yield of dry matter and essential oil of aerial parts of Thymus in the second year were more that those of the first year, also, the content of essential oil in the second year were increased 30%.  Enhancement of quality and quantity values of traits in the second year show high adaptation of this valuable specie under different dry farming conditions of the country, and Guilan, Tehran and Kurdistan could be introduced as prone regions for cultivation of this highly valuable medicinal plant.