وراثت و انگيختگي رابطه صورت و معني در واژگان : نمونه هايي از واژه سازي زبان فارسي

مفهوم وراثتِ پيش فرض از مفاهيم اساسي مورد استفاده در رويكردهاي شبكه اي است كه دانش زباني را متشكل از گره هاي ساختي در سطوح مختلف انتزاع و روابط سلسله مراتبي بين آن ها در نظر مي گيرد. بر اساس اين سازوكار، مشخصات مربوط به هر ويژگي از گره بالاتر به گره پايين تر به ارث مي رسد، مگر آنكه گره پايين تر خود داراي مشخصات ديگري براي آن ويژگي باشد. اهميت چنين سازوكاري به هنگام توصيف آن دسته از ساخت هاي زباني مشخص مي شود كه با وجود داشتن نقاط مشترك، داراي ويژگي هاي متفاوتي نيز هستند. به كمك وراثت پيش فرض مي توان بدون از دست دادن تعميم هاي كلي ناظر بر ساخت هاي مشابه، تمايزهاي آن ها را نيز توجيه كرد و بدون نياز به قائل شدن به موارد استثنا، مرتبط بودن چنين ساخت هايي را در شبكه زباني نشان داد. نوشته حاضر با اتخاذ رويكرد صرف ساخت محور و تمركز بر شيوه تعبير مفهوم وراثت در اين رويكرد تحت عنوان انگيختگي، درصدد تشريح نقش الگوهاي واژه سازي در توليد و درك واژه هاي پيچيده اي برمي آيد كه لزوماً و در تمامي ويژگي هاي صوري و معنايي، با الگوي مربوط به خود مطابقت ندارند. به اين منظور، نمونه هايي از سه الگوي واژه سازي « ـ زار»، « ـ ش» و «آميز» در زبان فارسي مورد بررسي قرار مي گيرند و با استفاده از سه مفهوم طرح واره ساختي، وراثت پيش فرض و انگيختگي مدرج، چگونگي امكان توليد نمونه هاي ظاهراً استثنا كه مرتبط با اين الگوها هستند، توجيه مي شود.