بحران عقلانيت ابزاري و نمود آن در سينماي استنلي كوبريك

يكي از مفاهيم اجتماعي و فلسفي رايج در عصر جديد، مفهوم عقلانيت ابزاري است كه تفاوت هاي مهمي با انواع عقل دارد و رواج آن به پيدايش سازمان هاي عقلاني يا همان نهادهاي بوروكراتيك معاصر انجاميده است. مزايا و معايب غلبه ي عقلانيت ابزاري در جهان معاصر مورد توجه بسياري از انديشمندان و هنرمندان معاصر بوده است و هريك كوشيده اند نسبت به اين نوع از عقلانيت موضع گيري كنند. اين تلاش ها به واكاوي بيشترِ زيستن در سپهر عقلانيت ابزاري در جوامع مدرن انجاميده است. در پژوهش حاضر ابتدا عقلانيت ابزاري به كمك آراي ماكس وبر تشريح و نشان داده مي شود كه چگونه به باور او عقل ابزاري در بستر عوامل تاريخي، در شكل گيري جوامع مدرن نقشي اساسي ايفا كرده است. سپس به اين پرسش ها پاسخ داده خواهد شد كه چگونه كنش هاي مبتني بر هدف، به غلبه ي عقلانيت ابزاري مي انجامند و چگونه عقلانيت ابزاري با آن انضباط و فرمانبرداري كه پديد مي آورد، محدود كننده ي كنشگر است و در نهايت در وجهي تراژيك، مقوّم مفهوم قفس آهنين خواهد بود. در ادامه، پس از اشاره به برخي از نمودهاي عقلانيت ابزاري در هنر معاصر، با واكاوي سينماي استنلي كوبريك، نشان داده مي شود كه چگونه عقلانيت ابزاري و بحران حاصل از آن موضوع محوري اين فيلمساز بوده است و تفاوت رويكرد او با ساير رويكردها چيست.