زبان دين از ديدگاه غزالي

Al-Ghazali on Religious Language

زبان دین خواهان كشف و تببین ماهیت زبانی است كه در الفاظ و گزاره‌های دینی به كار رفته است. این كشف به ما كمك می‌كند تا مراد اصلی یا فحوای حقیقی مضامین دینی را كه در قالب زبان بشری بیان شده است دریابیم. غزالی، متأثر از نگرش‌های كلامی و یافته‌های عرفانی خود و با لحاظ مراتب مختلف ادراك مردمان، دیدگاه‌های متفاوتی را در این موضوع ابراز داشته است. از این رو، گاه اجتناب از تأویل را لازم می‌داند، گاه ضرورت عدول از معنای ظاهر را خاطرنشان می‌سازد و گاه با بحث از «روح معنا» كه خود طراح آن است، بدون آن كه معنای ظاهر انكار شود، گوهر حقیقی معنا را فارغ از ویژگی‌های مصادیق آن منظور می‌نماید. در عین حال، جریان اندیشۀ او در این باب به منزل اشتراك لفظی نیز ورود می‌كند و پایان سیر آن در معناشناسی اوصاف‌ الهی چنین است كه حقیقتش نصیب فهم هیچ كس نخواهد شد و معانی آن در صید هیچ ادراكی درنخواهد آمد.

"Religious language" seeks to detect and explain the nature of the language used in the religious statements. This detection helps us to understand the main aim or the real meaning of religious beliefs stated in the form of the human language. Based on his own theological attitudes and mystical findings, Al-Ghazali has expressed different views on this issue, considering the different levels of public perception. Hence, he sometimes deems it to be necessary to avoid the allegorical interpretation. However, he sometimes remarks upon the necessity of rejecting the literal meaning and sometimes, by discussing the "spirit of meaning", which he propounded himself, without denying the literal meaning, he takes into consideration the real essence of meaning, regardless of the features of its instances. However, his thought on this issue, also involves equivocation, and his journey into the semantics of divine attributes ends with his belief that its core will not be understandable to anyone, and its meanings will not be grasped by human understanding.