معرفت‌شناسي انسان از منظري ديني: بررسي ديدگاه فخر رازي

Fakhr al-Din Razi on Epistemology of Human Being from a Religious Viewpoint

مباحث ناظر به انسان را می‌توان به مباحث وجودشناختی و معرفت‌شناختی تقسیم كرد. رازی در آثار خود مباحث متعددی را در معرفت‌شناسی انسان ارائه كرده است. برخی از دیدگاه‌های او در خصوص معرفت‌شناسی انسان از این قرارند: قوای انسان با وجود داشتن محدودیت‌هایی امكان كسب معرفت را دارند؛ معارف انسان در دو دستۀ نظری و عملی قرار می‌گیرد؛ عوامل غیرمعرفتی همچون تقوا و گناه در معرفت انسان اثرگذار است؛ انسان‌ها به لحاظ معرفتی در یكی از طبقات ناقصان، كاملان و كاملان مكمِّل قرار دارند؛ اولیا در طبقۀ كاملان هستند و انبیا (ع) كاملان مكمِّل‌اند كه وظیفۀ ایشان هدایت ناقصان به سمت كمال است؛ لازم است ناقصان نسبت به انبیا اعتماد و تبعیت معرفتی داشته باشند؛ انسان به لحاظ معرفتی هرگز قادر به برتری یافتن نسبت به ملائك نیست. در این مقاله، كه مطالب آن با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی ارائه شده است، نشان داده می‌شود كه انسان‌ها دارای قوای معرفتی جهت كسب معرفت هستند، اما در مسیر كسب معرفت صحیح ضرورتاً نیازمند تبعیت از انبیا (ع) و تعالیم الهی‌اند، زیرا راهی غیر از آن جهت كسب آن معارف وجود ندارد.

Philosophical study of human being can be undertaken both ontologically and epistemologically. By analyzing religious texts about anthropological issues, al-Razi has reflected upon the situation of human knowledge. He has addressed multiple topics in human epistemology in his works. Some of his views on human epistemology are as follows: (1) Despite their limitations, human faculties are capable of gaining knowledge; (2) Human knowledge can be both theoretical and practical; (3) Non-epistemic factors such as virtue and sin has influence on human knowledge; (4) With respect to their level of knowledge, human beings can be categorized as incomplete, complete and perfect complement (al-kamil al-mukammil); Godʹs saints knowledge is complete and that of the prophets is perfect complement so that their task is to guide incomplete persons towards perfection; (5) It is necessary for incomplete persons to have epistemic trust in the prophets. In this article, by using a descriptive and analytic method we shall show that, according to al-Razi, though human beings are capable of gaining knowledge, they have to trust in the prophets epistemologically to achieve the true knowledge.