كنش عوامل اجتماعي اثرگذار در شكل گيري گرافيك مدرن ايران در دوران قاجار

The Action of Social Factors Affecting Formation of Iranian Modern Graphics in Qajar Era

طراحي گرافيك از آغاز حياتش تا كنون داراي سرشتي اجتماعي بوده تا بدان حد كه ارتقا و سير تكويني اين شاخه از هنرهاي تجسمي پيوندي مستقيم و غير مستقيم با عوامل گوناگون اجتماعي داشته است.عواملي كه در ساخت اين هنر نمودي موثر داشته و پيش شرط هاي لازم و ضروري در شكل گيري مرحله مدرن آن مي باشد از جمله ورود و رواج صنعت چاپ به ايران كه نقشي بنيادي در گذار طراحي گرافيك از مرحله سنتي به مرحله مدرن بر عهده داشت . سوال اصلي اين مقاله آن است كه چه عوامل اجتماعي در شكل گيري طراحي گرافيك مدرن ايران اثر گذار بوده و هر يك چه پيامدهايي در اين رابطه داشته است؟ اين مقاله به لحاظ نظري به حوزه جامعه شناسي هنر مربوط مي شود و بر شكل گيري مرحله مدرن طراحي گرافيك ايران تاكيد دارد.روش آن از نوع تحليلي بوده و شيوه گردآوري اطلاعاتش مبتني بر داده هاي كتابخانه اي مي باشد.رويكرد اين مقاله تركيبي از نظريه جانت ولف در خصوص تاثير گذاري عوامل متعدد اجتماعي در توليد هنر است. متناسب با نظريه ولف عوامل گوناگون اجتماعي چون فن،نهادهاي اجتماعي،اشتغال هنر، پرورش هنرمندان و نظام هاي حمايتي در توليد هنر موثر هستند. بر اين اساس هدف اصلي اين مقاله بيان آن است كه طراحي گرافيك مدرن ايران در دوران قاجار هرگز به يكباره و يا در خلا شكل نگرفت بلكه بر پايه عوامل متعدد اجتماعي ، سياسي ، فرهنگي ، صنعتي و تحولات وابسته به آن شكل گرفت . آن گونه كه مي توان تاثير اين تحولات را مكمل نقش گرافيك سنتي و نيز تلاش هنرمندان پيشرو در سير تكويني اين شاخه از هنرهاي تجسمي دانست . تحولات صنعتي از جمله ورود و رواج صنعت چاپ و يا تغييرات عمده فرهنگي به ويژه تغيير نظام آموزشي كشور و ساير دگرگوني ها هر يك در شكل گيري طراحي گرافيك مدرن ايران در اين دوران موثر بوده اند. خلاصه دستاورد اين مقاله دلالت گر آن است كه هرچند به دنبال تغييرات شرايط اجتماعي كشور، طراحان گرافيك ظاهرا رها از قيد توليد اجتماعي هنر از جمله فعاليت در كتاب خانه هاي سلطنتي شدند اما ايشان هيچ گاه به طور كامل از تاثيرات مستقيم و غير مستقيم عوامل اجتماعي به ويژه فرهنگي ، صنعتي و حتي سياسي رها نشدند بنابراين تصور هنرمند در مقام آفريننده يگانه اثر بر اين واقعيت سايه مي افكند كه طراحي گرافيك همچنان يك فرآورده جمعي و متاثر از ساختارهاي اجتماعي جامعه خويش بوده ساختارهايي كه در توليد آن نمودي با واسطه و يا بي واسطه داشته و پيش شرط لازم و ضروري براي توليدش مي باشند .

Graphic design has always had a social nature, so that its formative process has had an implied and clear correlation with miscellaneous social factors. These factors are considered as preconditions for the modern formation stage of this art. The key question of this paper is regarding the dominant social factors in graphic design formation in Iran. Theoretically this paper is related to sociology and is underscoring the formation stage of modern graphics in Iran. This paper enjoys analytical method and is based on library data bases. The approach of this paper is according to Jonnet Wolfs theory on the effect of art. According to Wolfs theory, the effective factors in production of art include technic, social institution, art career, raising of artists and supporting organizations. The objective of this paper is to recognize Iranian modern graphics formation not in a vacuum condition but instead created on a basis of different social, political, cultured and industrial factors and some other related events. The conclusion is that although in the aftermath of some changes in social conditions, apparently the graphic designers were relieved of social production of art, never they were relieved of direct and indirect social effects. Accordingly, the fact is that graphic design has always been a public product effected by social structures of its own society; the structures which have a great role in this art production and have been an essential prerequisite in producing and developing it.