بررسي كموتيپ‌هاي مختلف گونه Thymus pubescens Boiss.et Kotschy ex Celak براساس تركيب‌هاي اسانس در استان آذربايجان‌شرقي

Investigation on chemotypes of Thymus pubescens Boiss.et Kotschy ex Celak based on essential oil compounds in E-Azerbayjan province

به‌منظور مطالعه كموتیپ‌های اسانس گونه Thymus pubescens Boiss.et Kotschy ex Celak از پنج منطقه استان آذربایجان‌شرقی برداشت نمونه در مرحله گلدهی انجام گردید. اسانس‌گیری از نمونه‌ها با استفاده از روش تقطیر با آب انجام شد. آنالیز كمّی و كیفی اسانس‌ها به‌وسیله دستگاه GC و GC-MS انجام شد. 26 تركیب در اسانس مناطق مختلف شناسایی گردید. تجزیه خوشه‌ای براساس تركیب‌های اسانس با استفاده از روش حداقل واریانس (WARD) نشان داد كه پنج منطقه در سه خوشه تقسیم‌بندی گردیدند. به‌طوری‌كه كموتیپ اول در خوشه اول مربوط به منطقه سهند و خوشه دوم كموتیپ دوم مربوط به منطقه میشو و خوشه سوم شامل مناطق ملكان (ایگده‌لو)، كلیبر (یوزبند) و مراغه (كرده‌ده) بودند. نتایج نشان داد كه از نظر مقدار كمّی كموتیپ اول (سهند) دارای حداقل مقدار اسانس (31/0%) و كموتیپ سوم در منطقه ایگده‌لو دارای بیشترین مقدار اسانس (34/1%) بود. تجزیه به هماهنگ‌كننده‌های اصلی نشان داد كه در كموتیپ اول تركیب‌های پارا-سیمن (3/4%)، ان-نونانال (8/9%)، متیل‌اتر تیمول (6/10%)، تیمول (9/30%) و تیمیل استات (5/13%) و در كموتیپ دوم تركیب‌های پارا-سیمن (1/4%)، گاما-ترپینن (2/6%) و كارواكرول (1/82%) و در كموتیپ سوم تركیب‌های پارا-سیمن (6/1-2/7%)، گاما-ترپینن (2/2-5/6%)، تیمول (6/27-6/65%) و كارواكرول (7/3-4/25%) تركیب‌های اصلی هستند.

The current study was aimed to investigate the essential oil of Thymus pubescens Boiss.et Kotschy ex Celak chemotypes in five regions of E-Azerbayjanprovince. Samples were collected at the flowering atage. Hydrodistillation method was used to obtain essential oil. Quantitative and qualitative analysis was done by GC and GC/MS methods. Twenty six compounds were determined in the essential oil of experimental sites. Cluster analysis, based on these components with WARD method, showed that five areas were divided into three clusters, so that the first cluster was related to the Sahand area chemotype, the second cluster was related to the Mishoo chemotype and the third cluster included common chemotype in Malekan (Egdelou), Kaleibar (Yuzband) and Maraghe (Kordedeh). Our results showed that the highest and lowest amount of essential oil was recorded for the first chemotype (Sahand, 0.31%) and the third chemotype (Egdelou, 1.34%), respectively. According to the Principal Coordinate Analysis the major compounds of essential oils were as follows: in the first chemotype: р-cymene (4.3%), n-nonanal (9.8%), methyl ether thymol (10.6 %), thymol (30.9 %) , thymyl acetate (13.5%); in the second chemotype: p-cymene (4.1%), γ-terpinene (6.2%), carvacrol (82.1%); in thr third chemotype p-cymene (7.2-1.6%), γ-terpinene (6.5-2.2%), thymol (65.6-27.6%), carvacrol (25.4-3.7%).