بررسي برخي خصوصيات بوم‌شناختي، ريختي و ميزان اسانس بومادران هزاربرگ (Achillea millefolium L.) در منطقه آذربايجان‌شرقي

Evaluation of some ecological factors, morphological traits and essential oil productivity of Achillea millefolium L.

در این پژوهش ابتدا عمده رویشگاه‌های بومادران (Achillea millefolium L.) در استان آذربایجان‌شرقی شناسایی و در اواسط فصل رویش (سال1390) و زمان گلدهی برای ارزیابی ریختی و استخراج اسانس از هفت منطقه جلفا، زنوز، كندلج، باسمنج، پیربالا، بناب و شبستر پنج نمونه كامل گیاهی به همراه سرشاخه‌های گلدار جمع‌آوری شد. اطلاعات مربوط به رویشگاه‌های مختلف یادداشت‌برداری شده و خصوصیات رویشی و زایشی هر جمعیت به‌علاوه میزان اسانس گونه مورد مطالعه در هر رویشگاه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده با استفاده از نرم‌افزار SAS تجزیه و تحلیل خوشه‌ای شد. سپس جمعیت‌های جمع‌آوری شده براساس تمامی خصوصیات كمّی رویشی، زایشی و میزان اسانس گروه‌بندی شدند. به‌طوری كه تمام جمعیت‌ها در 4 گروه قرار گرفتند. جمعیت‌های جلفا، كندلج و پیربالا در یك گروه، بناب و باسمنج در گروه دیگر، جمعیت زنوز در گروه جداگانه و سرانجام جمعیت شبستر در گروهی مجزا قرار گرفت. پراكنش این گونه در مناطق مورد مطالعه از ارتفاع 1026 تا 2557 متر از سطح دریا و رویش در خاك‌های مختلف و مناطق شیب‌دار نشان‌دهنده سازگاری بالای این گونه با شرایط اقلیمی این استان است. در نهایت از بین جمعیت‌های جمع‌آوری شده، دو جمعیت باسمنج و جلفا بدلیل داشتن عملكرد نسبتاً بالای اسانس به‌ترتیب 4/0 و 4/0 وزنی-حجمی و همچنین سازگاری بهتر با اقلیم منطقه، برای كاربرد در برنامه به‌نژادی در مناطق بررسی شده توصیه می‌شوند.

Achillea millefolium L. is a well-known species amongst the members of Achillea (Asteraceae) which grows naturally in Iran. In this study, the natural habitats of Achillea millefolium L.were identified in different regions of East Azerbaijan province during the growth season in 2011. The evaluation of morphological variation in 35 genotypes of seven populations of Achillea millefolium L. was carried out to determine superior characters for future breeding programs and medicinal purposes. In this study, 14 quantitative and qualitative characters were evaluated. Flowering stems were used to investigate the quantity of essential oil. Data of locations, vegetative and reproductive characters of each population and the amount of essential oil obtained from each location were recorded. Results were analyzed using cluster analysis with SPSS software. Populations were clustered based on vegetative and reproductive characters and the amount of essential oil. The results of simple correlation analysis showed the existence of significant, positive and negative correlations among some important characters. Factor analysis was also used for defining the determinant factors. According to the factor analysis, flowering stem length, internode length and leaf width constituted the main factors. The populations of Achillea millefolium L. were separated into four groups by cluster analysis using Ward method. The most similar populations were Pirbala, Kondlaj and Jolfa, while Shabestar and Zonoz were separated from other populations. Also populations of Bonab and Basmenj were clustered as a separate group. In conclusion, in this study from all populations, Basmanj and Jolfa populations due to higher yield of essential oil as well as higher adaptability to region climatic conditions are recommended for further physiological and breeding studies.