استخراج و تجزيه كمّي و كيفي اسانس گونه‌هاي مختلف آويشن (Thymus spp) كشت شده در يزد

Extraction and qualitative and quantitative analysis of the essential oil of Thymus species cultivated in Yazd

اسانس آویشن (Thymus spp) با دارا بودن تركیب‌های باارزشی همانند تیمول و كارواكرول از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. در این تحقیق سرشاخه‌های گلدار اكسشن‌های گونه‌های مختلف آویشن كشت شده در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی استان یزد واقع در گردفرامرز شهر شاهدیه، برداشت و پس از خشك كردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شد. بازدهی اسانس براساس وزن خشك گیاه تعیین شد و بعد به‌وسیله كروماتوگرافی گازی و كروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنجی جرمی تجزیه و شناسایی تركیب‌ها انجام شد. از 74 اكسشن كشت شده در سال دوم (1389) از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس گیاه مربوط به اكسشن‌های CFTNJI (17/4%)، ZSELP (4%)، Q (72/3%)، NJICFT (71/3%) و XDRMKO (54/3%) و كمترین آن مربوط به اكسشن BHUZSE با 66/0% اسانس بود. از نظر میزان تولید اسانس در هكتار اكسشن‌های XDRVGY (kg/ha5/87)، NJICFT (kg/ha42/45)، ZSECFT (kg/ha86/40) و BHUMKO (kg/ha31/38) به‌ترتیب بیشترین میزان اسانس و كمترین مقدار آن به اكسشن CFTMKO با 9/0 كیلوگرم در هكتار تعلق داشت. پاراسیمن، 1،8-سینئول، گاما-ترپینن، بورنئول، تیمول، كارواكرول، ژرانیول، لیمونن، ژرانیل استات، ترپینول، لینالول و كاریوفیلن به‌ترتیب 4/28%، 7/31%، 4/20%، 3/29%، 1/71%، 4/81%، 77%، 4/28%، 6/38%، 6/55%، 81% و20% مربوط به اكسشن‌های NJIBHU، VGYCFT، MKOMKO، CFTCFT، ZSEQ، NJICFT، CFTQ، MKOQ، CFTZSE، NJIBHU، ZSELP، VGYMKO و CFTCFT می‌باشد. در سال سوم (1390) از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس گیاه مربوط به اكسشن‌های Q (07/4%)، CFTVGY (7/3 %)، MKOVGY (63/3%)، ZSEQ (45/3%) و ZSELP (43/3%) و كمترین آن مربوط به اكسشن VGYMKO با 62/0 درصد اسانس بود. از نظر میزان تولید اسانس در هكتار اكسشن‌های BHUVGY (kg/ha9/74)، XDRVGY (kg/ha9/60)، XDRLP (kg/ha78/51)، CFT (kg/ha21/49) و Q (kg/ha11/46) به‌ترتیب بیشترین میزان اسانس و كمترین مقدار آن به اكسشن BHUZSE با 36/2 كیلوگرم در هكتار تعلق داشت. به‌طور كلی با در نظر گرفتن بازده اسانس، میزان تولید و تركیب‌های اسانس اكسشن NJICFT (T. transcaspicus) با منشأ استان یزد و با 71/3% اسانس و عملكرد 42/45 كیلوگرم اسانس در هر هكتار و با 5/81% كارواكرول و اكسشن ZSEQ (T. daenensis) با منشأ استان مركزی و با 45/3% اسانس و عملكرد 15/37 كیلوگرم در هر هكتار و با 73% تیمول و اكسشن XDRVGY (T. vulgaris) با منشأ استان مركزی و با بازده اسانس 75/2% و میزان تولید 5/78 كیلوگرم در هكتار و میزان 8/45% تیمول به‌عنوان اكسشن‌های برتر معرفی می‌شوند.

The essential oil of Thymus spp has valuable components such as thymol and carvacrol. The aerial parts of different thymus accessions, cultivated in Shahedied research station of medicinal plants, were collected at flowering stage and then dried in shadow and hydro-distilled for obtaining their essential oils. Analysis and identification of chemical composition of the oil were performed by GC and GC/MS. Among 74 cultivated accessions in 2011, the highest amount of oil yield was related to the accessions CFTNJI (4.17%), ZELP (4%), Q (3.72%), NJICFT (3.71%), XDRMKO (3.54%), respectively and the lowest was related to BHUZSE (0.66%). The highest amount of oil production per hectare was related to the accesstions XDRVGY (87.5kg/ha), NJICFT(45.42kg/ha), ZSECFT(40.86kg/ha), BHUMKO (38.31kg/ha), respectively and the lowest was related to CFTMKO (0.9kg/ha). Para-cymene, 1,8-cineol, gamma terpinene, borneol, thymol, carvacrol, geraniol, limonene, acetate geranil, terpineol, linalool, caryophyllene, respectively with values of 28.41%, 31.66%, 20.44%, 29.35%, 71.1%, 81.45%, 76.99%, 43%, 28%, 38.6%, 55.56%, 81%, 20%, were related to the accessions VGYCFT, NJIBHU, MKOMKO, CFTCFT, ZSEQ, NJICFT, CFTQ, MKOQ, CFTZSE, NJIBHU, ZSEQ, NJICFT, CFTQ, MKOQ, CFTZSE, NJIBHU, ZSELP, VGYMKO. In (2012), the highest amount of oil yield was recorded for the accessions Q (4.07%), CFTVGY (3.7%), MKOVGY (3.63%), ZSEQ (3.45%), ZSELP (%3.43), respectively and the lowest was found in VGYMKO (62.0%). The highest amount of oil production per hectare was related to the accessions BHUVGY (74.9kg/ha), XDRVGY (60.9kg/ha), XDRLP (51.78kg/ha), CFT (49.21kg/ha), Q (46.11kg/ha), respectively and the lowest was found in BHUZSE(2.36kg/ha). Generally, in terms of oil yield , oil production and main composition of essential oil, three accessions including  NJICFT (Thymus Transcaspicus) with 3.71% essential oil and 45.42kg per hectare oil production and 81.5 % carvacrol, ZSEQ (T. daenensis) with 3.45% essential oil and 37.15 kg/h oil production and 73% thymol, and XDRVGY (T. vulgaris) with 2.75% essential oil and 78.5kg/h oil production and 45.8% thymol were selected as superior accessions.