استخراج و شناسايي تركيب‌هاي شيميايي كرفس كوهي (Kelussia odoratissima Mozaff.)

Essential oil copmposition of Kelussia odoratissima Mozaff.

به دلیل اثرهای جانبی داروهای شیمیایی امروزه توجه به گیاهان دارویی رو به افزایش است. یكی از گیاهان دارویی با ارزشی كه به‌شدت در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین دلیل در معرض خطر انقراض می‌باشد، گیاه كرفس كوهی با نام علمی Kelussia odoratissima Mozaff. است كه بومی كوههای زاگرس مركزی (به‌ویژه استان چهار محال و بختیاری) بوده و تنها در ایران مشاهده شده است. به منظور بررسی میزان مواد مؤثره این گیاه برای پی‌بردن به خصوصیات دارویی آن ابتدا از سه اكوتیپ مورد مطالعه شامل اكوتیپ كوهرنگ، بازفت و دوآب صمصامی، نمونه‌ها در طول یك ترانسكت 200 متری برداشت شد. از هر اكوتیپ در مرحله رویشی نمونه‌ها تهیه و اسانس‌گیری با روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس‌های هر یك از اكوتیپ‌های مورد بررسی مورد تجزیه قرار گرفت. برای شناسایی و تجزیه اسانس از دستگاه كروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی استفاده شد. پس از بررسی طیف‌های بدست آمده و مراجعه به كتب مرجع، تركیب‌های عمده شیمیایی اسانس سه اكوتیپ گیاه كرفس كوهی شناسایی گردید. به‌ترتیب تعداد 24، 21 و 24 تركیب كه نشان‌دهنده 4/90، 6/95 و 6/93 درصد كل تركیب‌های اسانس نمونه‌های كوهرنگ، بازفت و دوآب صمصامی بودند، شناسایی شد. مقایسه تركیب‌های اصلی اسانس در اكوتیپ‌های مطالعه شده نشان داد كه عمده‌ترین تركیب‌های موجود در اسانس این گیاه شامل تركیب‌های سیس- لیگوستیلید (Z-ligustilide)، 3-ترانس- بوتیلیدن فتالید، ترانس- لیگوستیلید (E-ligustilide)، كسان، اسپاتولنول، 2–اكتن-1-ال استات، گلوبولول، بوتیل فتالید، بتا-سلینن و پنتیل بنزن بوده كه حدود 6/88 درصد از تركیب‌های اسانس اكوتیپ‌های مورد مطالعه را تشكیل می‌دادند. دو تركیب سیس- لیگوستیلید و بوتیلیدن فتالید به‌ترتیب به‌طور متوسط در سه اكوتیپ مورد بررسی با 5/39 و 1/19 درصد مجموعاً 7/58 درصد از تركیب‌های اسانس گیاه كرفس كوهی را تشكیل می‌دهند. مشتقات فتالیدهای موجود در گیاه در مجموع 6/68 درصد از تركیب‌های گیاه كرفس كوهی را تشكیل می‌دهند. تغییرات اندك تركیب‌های شیمیایی این گیاه در رویشگاههای مختلف را می‌توان تا حدودی ناشی از تأثیر عوامل مختلف اكولوژیكی، جغرافیایی، اقلیمی، خاكی و ارتفاعی بر روی تركیب اسانس اكوتیپ‌های مختلف این گونه تلقی كرد.

Due to side effects of chemical drugs, special attention is given to pharmaceutical plants recently. Mountainous celery with scientific name of Kelussia odoratissima Mozzaf., is one of the valuable pharmaceutical plants which is used in Iran seriously and is exposed to danger of extinction. This plant is indigenous of central Zagros Mountains (especially Chahar Mahal Bakhtiari province) and only has been observed in Iran. First, in order to consider the chemical constituents of this plant and discover its pharmaceutical characteristics, three ecotypes have been harvested. The ecotypes contained Kouhrang, Bazoft and Doaab Samsami ecotypes and samples were in 200 meter transact. In growth stage, samples were prepared for each ecotype and their essential oils were obtained by hydro-distillation. The essential oils were analysed by gas choromotography coupled with mass spectrometery and the major components of essential oils of three ecotypes were characterized. 24, 21 and 24 compounds were identified in the samples of Kouhrang, Bazoft and Doaab Samsami, respectively, which indicated 90.4%, 95.6% and 93.6% of total oils. Comparison of essential oils compositions showed the major compounds in all oils were Z-ligustilide, E-ligustilide, 3-n-butyl phthalide, kessane, spathulenol and globulol, which formed about 88.6% of them. The mean percentages of Z-ligustilide and butylidene phetalide in three ecotypes were 39.5% and 19.1%, respectively and these compounds totally presents 58.7% of the celery oil. Phetalid derivatives were 68.6% of celery oil.