بررسي عملكرد، ميزان و تركيب‌هاي اصلي اسانس آويشن دنايي (Thymus daenensis Celak.) كشت شده در قزوين

Study on drug yield and essential oil content and composition of Thymus daenensis Celak. under cultivated condition

آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak.) در عرصه‌های طبیعی برخی از مناطق ایران ازجمله استان قزوین پراكنش دارد. پایه‌های حاصل از تقسیم بوته‌های آویشن دنایی جمع‌آوری شده از رویشگاهی واقع در بخش آبگرم قزوین، به مزرعه ایستگاه تحقیقات كشاورزی اسماعیل‌آباد قزوین منتقل و در كرت‌های آزمایشی و در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی با سه تكرار در سال 1384 كشت شدند. سرشاخه‌های گلدار گیاه به مدت سه سال (از 1385 تا 1387)‌ برداشت و پس از خشك شدن در سایه به روش تقطیر با آب به مدت سه ساعت اسانس‌گیری شدند. جداسازی و شناسایی تركیب‌های اسانس با دستگاه كروماتوگراف گازی و گازكروماتوگراف متصل به طیف‌سنج جرمی انجام گردید. سرشاخه گلدار آویشن دنایی در سال اول تعداد سه چین و در سال‌های دوم و سوم تعداد چهار چین برداشت شدند. نتایج نشان داد كه عملكرد سرشاخه آویشن دنایی با افزایش سن گیاه روند افزایشی داشت. به‌طوری كه عملكرد سرشاخه تر و خشك آن در سال اول آزمایش 9124 و 1568، سال دوم 10250 و 2176 و سال سوم 11337 و 2750 كیلوگرم در هكتار بود. بیشترین عملكرد سرشاخه در هر سال مربوط به چین اول برداشت بود. از این رو متوسط عملكرد سرشاخه تر و خشك آویشن دنایی چین اول 3498-800، چین دوم 3015-720، چین سوم 1947-508 و چین چهارم 1976-504 كیلوگرم در هكتار بود. میزان اسانس تحت تأثیر سال‌های آزمایش قرار نگرفت. اما بین چین‌های برداشت تفاوت معنی‌داری وجود داشت و كمترین آن 83/2 درصد مربوط به چین سوم و بیشترین آن معادل 07/3 درصد مربوط به چین اول بود. تیمول، گاما-ترپینن، پارا-سیمن، متیل اتر كارواكرول و كارواكرول از تركیب‌های اصلی اسانس در همه چین‌ها و همه سال‌های آزمایش بودند. مقدار تیمول در اسانس گیاه در چین‌های برداشت و سال‌های آزمایش بین 69 تا 76 درصد بود. كمترین و بیشترین مقدار تیمول به‌ترتیب مربوط به چین اول و چین دوم برداشت بود.

Thymus daenensis Celak. is distributed in some areas of Iran such as Qazvin province. In order to evaluate essential oil yield and composition of T. daenensis an experiment was conducted in research farm of Qazvin Research Station based on randomized complete block design with three replications during 2006-2008. Aerial parts of the plants were dried in shadow and hydro distilled for obtaining their essential oils. Capillary GC and GC/MS analysis were used to determine the volatile profile of the essential oil samples. Fresh and dry herbage yields of T. daenensis were 9124-1568, 10250-2176 and 11337-2750 kg/ha in 2006, 2007 and 2008 respectively. Aerial parts yield were higher in the first cutting and showed decreased trend in latter cutting each year. The yields of fresh and dry biomass were 3498-800 kg/ha for the first cutting, 3015-720 kg/ha for the second cutting, 1947-508 kg/ha for the third cutting and 1976-504 kg/ha for the forth cutting. There was no difference in volatile oil percentage in different years, but there were significant difference between different cuttings. The oil yield was 2.83% at third cutting and 3.07% at first cutting. Thymol, γ-terpinene, ρ-cemene, metyl-eyther carvacrol and carvacrol were the main components of essential oil in all cuttings and years. Thymol percentage was varied from 69% (first cutting) to 76% (second cutting) in the essential oils of T. daenensis.