بررسي نقش كليشه‌هاي جنسيتي كتاب‌هاي ادبيات فارسي و زبان فارسي سال اول دبيرستان در انتخاب رشته تحصيلي دانش‌آموزان دختر و پسر

The role of gender stereotypes of the 1st grade high school Persian language and literature textbooks in choosing the field of study of male and female students

در اين پژوهش، متون و تصاوير كتاب‌هاي ادبيات فارسي و زبان فارسي سال اول دبيرستان در خصوص كليشه‌هاي جنسيتي در كتاب‌ها و نقش آن‌ها در انتخاب رشته تحصيلي دانش‌آموزان مورد بررسي قرار گرفت. جامعه آماري اين پژوهش شامل دو بخش بود؛ بخش اول، كتاب‌هاي درسي ادبيات فارسي و زبان فارسي سال اول دبيرستان در سال تحصيلي 1389-90 و بخش دوم را كليه دانش‌آموزان سال اول دبيرستان شهر تهران تشكيل دادند كه با استفاده از روش نمونه‌گيري هدفمند، 8 دانش‌آموز (از هر جنس 4 نفر) براي بخش مصاحبه انتخاب شدند. روش اين پژوهش كيفي است و براي جمع‌آوري داده‌ها از راهنماي تحليل تبعيض جنسي در كتاب‌هاي درسي و ادبيات كودكان آندره ميشل و مصاحبه با دانش‌آموزان استفاده شده است. در همين راستا، كتاب‌ها در سه بخش تحليل كمي محتوا، تحليل كيفي محتوا و تحليل تبعيض جنسي در دستور زبان و در نهايت پرسش‌هاي مصاحبه مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفت. يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه بيشترين درصد اسامي و تصاوير كتاب‌ها متعلق به مردان است و در ميان فعاليت‌هاي مختلف نيز عمده‌ترين سهم زنان در فعاليت‌هاي خانگي و كمترين آن در فعاليت‌هاي سياسي-اجتماعي است. ويژگي‌هاي شخصيتي و رفتارهاي اجتماعي منتسب به زنان و مردان نيز متاثر از پيش‌داوري‌هايي است كه زن را جنس دوم و مرد را جنس برتر معرفي مي‌كند. به‌طوركلي نتايج اين پژوهش نشان داد كه در كتاب‌هاي درسي سال اول دبيرستان كليشه‌هاي جنسيتي به‌وفور يافت مي‌شود و چهره ارايه‌شده از زن و مرد در اين كتاب‌ها با واقعيت‌هاي اجتماعي سازگار نيستند. دختران در متون درسي ياد مي‌گيرند كه پسران تواناتر از آنان در كارهاي عملي و فني هستند؛ به همين دليل تجديدنظر در كتاب‌هاي درسي پيشنهاد مي‌شود.

In this study, texts and pictures of the 1st grade high school Persian language and literature textbooks have been studied regarding the gender stereotypes and their roles in choosing the field of study by male and female students. The research population consisted of the 1st grade high school Persian language and literature textbooks in the 1389-90 Academic year and also, all 1st grade high school students of Tehran. 8 students (4 males and 4 females) were selected using purposeful sampling method to be interviewed. It was a qualitative research. Data was collected using »the guide to sex discrimination analysis in children’ textbook and literature« developed by Andree Michel and also through interview with the students. The books’ content was analyzed quantitatively and qualitatively. Also, they were analyzed according to sex discrimination. And finally, the interview data was analyzed. Findings showed that most percentage of nouns and pictures belongs to males. Also, among the various activities, the females’ share was mainly household activities and they had the least share in political-social activities. Social behavior and personality characteristics attributed to males and females were also affected by the prejudice that introduces woman as a secondary sex and man as a superior one. Generally, the results showed that in the 1st grade high school textbooks, several gender stereotypes could be found and the represented pictures of males and females are not consistent with the social realities. Females learn through the books that males are more able in practical and technical activities, so the revision of the textbooks is recommended.