گره هشت و زهره موج‌دار خاستگاه احتمالي نقش‌مايه بته/ بوته در فرش

The Girih of Hasht and Wavy Zohreh as the Probable Origins of Botteh/Bush in Carpets

يكي از مهم‌ترين و فراگيرترين طرح‌هاي فرش ايران كه در بيشتر كانون‌هاي بافندگي از ديرباز تا كنون بر زمينه فرش‌ها نشسته و رخ نمايي كرده، طرح معروف بته است؛ كه با اندك تغييراتي در نقش‌مايه‌ آن در انواع متنوعي ارايه شده است. اين طرح هندسي برخلاف بسياري از طرح‌هاي پيچيده اسليمي‌ها‌ و ختايي‌ها، نقش‌مايه اي ساده مي‌باشد؛ كه سرتاسر زمينه فرش را به خود اختصاص داده است. تا به امروز، بحث‌هاي نظري مختلفي درباره زمينه‌هاي شكل‌گيري و معاني نمادين اين نقش‌مايه ارايه شده كه هريك از زاويه خاص به آن توجه داشته‌اند. در اين پژوهش مهم‌ترين مسيله كه هدف اصلي آن نيز است، بررسي ساختار ترسيمي يك نوع از نقش‌مايه‌هاي بته به‌كاررفته در فرش و شناسايي و معرفي الگوي اوليه آن است. اين مسيله، با كمك گرفتن از هندسه پنهان موجود در طرح‌هاي بته بررسي شده است. با‌توجه‌به شكل نقش‌مايه بته شكسته و بررسي‌ بسياري از گره‌هاي پركاربرد، مشخص شد كه گره هشت و زهره موج‌دار احتمالاً مي‌توانند پايه اوليه نقش‌مايه بته باشند. ازاين‌رو، براي اثبات اين موضوع، از شيوه توصيفي- تحليلي بهره گرفته شده كه در تحليل از رويكرد مقايسه‌ تطبيقي استفاده شده و با به‌كارگيري روش يافته ‌اندوزي همزمان از مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني سود جسته است. نتيجه اين بررسي‌ها، تطبيق و هم‌پوشاني حداكثري شكل نقش‌مايه بته با گره يادشده بود. هرچند تعدادي از انواع نقش‌مايه‌هاي بته، پس از گذشت سال‌ها همچنان بدون تغيير باقي مانده‌اند، اما در بيشتر مواقع به‌سبب ايجاد تنوع و نوآوري و جلوگيري از تكرار و يكنواختي، بارها و بارها ازسوي طراحان و بافندگان فرش و تحت تاثير تكنيك‌هاي مختلف بافت فرش، دستخوش ايجاد تغييرات مختلف قرار گرفته‌اند.

One of the most important and most comprehensive patterns decorating the face of carpets woven in Iranian carpet weaving centers is “Botteh”. Bottheh has been developed in a wide variety of forms with a slight change in its original pattern. Unlike many of complicated arabesque and Khotaiee designs, it is a simple minimal iterative basic pattern which covers the whole surface of the carpet. There have been a lot of debates and discussions about its symbolic concepts and notions, a general conclusion of which is presented here. The main issue in the present article is the analysis of the drawing structure of Botteh and identification and introduction of its basic pattern. Preliminary inspections revealed that one of the geometric girih included in “Hasht” category and known as “Wavy Hasht-o-Zohreh” would be the base of Botteh. So their components were compared and contrasted one by one to verify the proposed hypothesis. The results indicated maximum correspondence and overlapping between Botteh and the specified girih. Despite the unchanged nature of some forms of Botteh like Malmir over the years, in most cases carpet designers and weavers tried to make variety and innovation to avoid mere repetition and monotony. The great number of weaving techniques has been also an influential factor in modifying some of the details to renew Botteh. Its symbolic and mysterious concepts and notions are still getting renewed by researchers who continue their speculations