تعيين سلسه مراتب و پديده نخست شهري در استان خوزستان

Determination of Urban Hierarchy and Frist Urban Phenomenon in Khuzestan Province

در اين پژوهش، به تحليل روند تحولات سلسله مراتب شهري استان خوزستان طي دوره 60 ساله (90-1335) و به شناسايي علت و معلولي و تعيين ميزان تغييرات در شهرنشيني و اختلاف فضايي احتمالي موجود بين شهرهاي استان خوزستان مي پردازد. در اين مقاله با روش توصيفي تحليلي و به كار گيري مدل ها مختلفي نظير شاخص نخست شهري، مدل هاي همسايگي،آنتروپي و حد اختلاف طبقه اي به تحليل موردي عوامل تأثيرگذار بر نظام شبكه شهري استان خوزستان مي پردازد. از نتايج به دست آمده چنين بر مي آيد كه شبكه شهري استان خوزستان در دوره هاي مختلف به لحاظ شاخص نخست شهري دچار تحولات شديدي گرديده است در مجموع سلسه مراتب شهري استان خوزستان داراي ساختاري نامتعادل است و شهر اهواز به عنوان نخستين شهر در شبكه شهري استان خودنمايي مي كند همچنين سلسه مراتب شهري استان خوزستان از لحاظ شاخص نزديكترين همسايگي به تعادل 1.66 تمايل دارد. ضريب آنتروپي در اكثر دوره هاي مورد بررسي كمتر از يك مي باشد لذا حكايت از تمركز بيشتر و يا افزايش تمركز يا عدم تعادل در توزيع جمعيت بين شهرها دارد. با توجه به مدل حل اختلاف طبقه اي توزيع جمعيتي نقاط شهري استان خوزستان از يك كسيختگي و عدم تعادل در طي دوره زماني مورد مطالعه برخوردار بوده است. اين امر ناشي از آن است كه شهر اهواز با مركزيت سياسي، اداري و اقتصادي و شهر دزفول با سابقه تاريخي و موقعيت طبيعي و ... بيشترين جمعيت را به خود جذب كرده اند و با شهرهاي مياني و كوچك داراي اختلاف فاحش جمعيتي هستند.

This paper aims to analyze the development trend of urban hierarchy in Khuzestan province over past 60 years (19512011), identify causal relations and determine the degree of variation in urbanization and possible spatial discrepancy existing among the cities of the province. Using analytical descriptive method as well as such models as first urban index, neighbor, entropy and class difference, it also examines, as case study, the influential factors on Khuzestan's urban network system. The results show that the urban network of the province has been undergone severe changes in term of first urban index over different periods of time, meaning that it has an unbalanced urban hierarchy and  Ahvaz represents first city amongst other ones in the province. Also,  the Khuzestan province  is skewed at balance of 1.66 in term of nearest neighbor index. The entropy coefficient is less than 1 at most of the study periods, representing more localization or unbalanced population distribution among the province's cities. With regard to class difference model, the population distribution at the cities has been of disruption and disparity over study period of time. It is due to political, administrative and economical centralization of Ahvaz and to soil fertility and antiquity of Dezful city that have attracted the majority of the people.