نقش واژگان تخصصي شباني در حفاظت پايدار و بهره‌برداري مراتع

مقدمه و هدف: فرهنگ هاي مختلف به صورت مجموعه اي از واژگان در زبان تجلي مي يابند، بي شك بار معنايي اين واژگان با تجربه و آگاهي شغلي مردم هر منطقه ارتباط دارد. در زمينه بهره برداري از مراتع اصطلاحات تخصصي بومي ميراث گرانقدري محسوب مي شود كه نقش آن در ترويج، حفظ و بهره برداري مستمر عرصه هاي طبيعي از اهميت بالايي برخوردار است. در سال هاي اخير رويكرد جامعه نسبت به دانش سنتي بهره برداران مراتع و منزلت اجتماعي شغلي شباني كه زماني نه چندان دور يكي از اركان استحكام و توسعه ساختار اجتماعي- اقتصادي روستاها محسوب مي گرديد با فراموشي اين واژگان كمرنگ شده است. هدف اين پژوهش شناسايي، ترويج و معرفي واژگان تخصصي شباني در بين عشاير ايلي شاهسون مراتع ييلاقي دامنه كوه سبلان استان اردبيلي است. مواد و روش ها: واژگان ارايه شده در اين مقاله براساس يافته هايي از پژوهشي مشاركتي در منطقه مورد نظر تنظيم شده است. ابتدا نماينده هايي را به عنوان اطلاع دهنده به صورت تشخيصي انتخاب نموده و با برقراري ارتباط دوستانه و در فرصت مناسب به گفتگوي بدون ساختاري روي آورده شد. گفته ها اعم از كلمات و جملات به صورت كليدي يا مفصل ثبت و ضبط گرديد و سپس در فرصتهاي مناسب گفتگوها تجزيه و تحليل گرديد. اين تحقيق در خرداد 1391 آغاز و در آذرماه همان سال پايان يافت. در مجموع 100 بهره بردار مراتع، در 13 گروه مرد و زن و 45 نفر به صورت انفرادي مورد مصاحبه قرار گرفته شد. در اين روش ضمن انجام مصاحبه هاي عميق و هدفمند اطلاعات و واژگان مربوط به بهره برداري از مراتع در محورهايي مانند، انواع چراگاه و پوشش گياهي، نحوه چريدن و چراندن گله در چراگاه، اماكن و ابنيه هاي شباني، نحوه نامگذاري و تقسيم گله ها، واژگان مربوط به طبقات شغلي شباني و واژگان مربوط به اطلاعات هوا و اقليم شناسي جمع آوري و دسته بندي گرديد. نتايج: نتايج جمع بندي اظهارات مصاحبه شوندگان نشان مي دهد -حدود يكصد واژه ي كاربردي مرتبط مرتع رايج در گفتار بين بهره برداران عشاير شاهسون جهت مديريت، حفاظت و بهره برداري پايداري از منابع طبيعي قابل شناسايي است. نتيجه گيري: همچنين نتايج بيانگر آن است كه گستره معنايي اين واژگان محصول مشاهدات و همراهي مداوم بهره برداران در طول بستر زمان بوده كه در يك ساختار اجتماعي منظم ارتقاء يافته است و امروزه نه تنها بر توسعه گنجينه واژگان بلكه براي توسعه علم مرتعداري نيز موثر است.