مطالعه كيفي نظام دامداري روستايي و دانش بومي در استان اردبيل

سابقه و هدف: پس از ملي شدن مراتع به دلايلي متفاوت و بتدريج، شيوه هاي مديريت بومي كم رنگ و يا حذف شده و دامداران روي تعليف بيش از حد مراتع متمركز شدند كه آثار زيانباري روي مراتع داشته و مراتع دچار افت وضعيت شده و قدرت توليد ثروت خود را از دست داده اند. به دليل وضعيت نامناسب مراتع و نداشتن تملك، فرزندان دامداران علاقه اي به ادامه شغل پدري از خود بروز نمي دهند. لذا عدم انگيزه بهره برداران، عدم علاقه نسل جوان، حذف تدريجي دانش بومي و عدم انتقال آن به نسل بعدي لطمه هاي زيادي به نظام دامداري وارد كرده است. دانش بومي راه حل هايي است كه به صورت تجربي در ساليان دراز، انسان جهت حل مشكلات خود و بر پايه تجربيات گذشتگان به دست آورده است. اين دانش پويا بوده و در طي زمان آبديده شده و از كارايي بالايي برخوردار مي باشد از اين رو عدم آگاهي از آن، اجراي صحيح دامداري را در هر منطقه دشوار و غير اقتصادي مي كند. اين دانش قابل فهم، ساده و كارآمد بوده و طريقه انتقال آن شفاهي است و لذا عدم انتقال آن به معناي از دست رفتن يك گنجينه علمي چند هزار ساله كاملا كاربردي ميباشد. مواد و روشها: از اين رو در اين تحقيقي اقدام به مطالعه كيفي نظام دامداري روستايي و بررسي دانش بومي در روستاهاي منطقه باغر و اردبيل شد. هدف در اين مطالعه، بررسي كارايي نظام دامداري روستايي و ارزيابي دانش بومي بهره برداران پيرامون مديريت صحيح مرتعداري و ميزان انتقال اين دانش به نسل بعدي بود. بدين منظور از تكنيك كيفي بحث گروهي متمركز، مصاحبه انفرادي و مشاهدات استفاده شد. از بحث گروهي متمركز و مصاحبه انفرادي براي جمع آوري دانش بومي و از مشاهدات و مصاحبه انفرادي با فرزندان دامداران براي بررسي علاقه مندي آنها به ادامه شغل دامداري و ميزان دانش بومي آنان استفاده شد. در مجموع با تشكيل 24 جلسه گروهي و 36 مصاحبه فردي با دامداران منطقه در طول 2 ماه حضور غير مداوم (سال 1392-1393) به مرحله اشباع نظريه رسيده و دانسته هاي آنان پيرامون نظام دامداري روستايي جمع آوري، ثبت و ضبط شد. يافته ها: نتايج نشان داد كه جوامع بومي داراي دانسته هاي علمي فراوان و مفيدي براي مديريت مرتع هستند كه از آن جمله مي توان به عدم تغيير چراگاه در مواقع جفت گيري دامها، بستن كيسه بذر به گردن بز نر، داشتن تركيب مناسبي از دام در گله، قطعه بندي فرضي مرتع و چراندن تناوبي دام ها، ممانعت از چراي دام در شيب هاي تند و غيره نام برد. نتايج مشاهدات و مصاحبه با چوپانان جوان نيز نشان داد كه متاسفانه اغلب علاقه چنداني به ادامه شغل دامداري نداشته و از لحاظ دانش بومي نيز اغلب افراد، كمتر از ثلث آن را آموخته بودند. نتيجه گيري: دانش بومي بهره برداران در منطقه مورد مطالعه از جنبه علمي و كاربردي قابل قبول و اجرا مي باشد. از اينرو نظام دامداري كارايي لازم را در مديريت صحيح مراتع داشته و در حفظ يا بهبود وضعيت مراتع موثر ميباشد. ضمن اينكه متاسفانه به دليل عدم علاقه نسل جوان به ادامه شغل دامداري، دانش بومي در سينه دامداران پير باقي مانده و مانند نسلهاي گذشته به طور كامل به نسل جديد انتقال پيدا نمي كند. لذا اين مساله ضرورت جمع آوري، ثبت و ضبط دانش بومي هر منطقه اي را دو چندان مي نمايد.