تاريخ‌گذاري محراب‌هاي مسجد كوچه‌مير نطنز

Dating the Mihrabs of Masjidi KuchehMir of Natanz

محراب هاي گچ بري چه از نظر فن و چه از حيث تركيب بندي، نقش و كتيبه ها، ازجمله آثار ارزشمند معماري ايران است كه در يك بازه زماني طولاني توليد مي شده اند و گنجينۀ درخور توجهي از طرح ها و نقوش به ارث رسيده از دوران قبل يا ابداع شدۀ دورۀ خويش هستند. اوج اين آثار، محدودۀ دوران سلجوقي تا آغاز تيموري است كه به دليل تداوم سنت ها يا بطئي بودن روند تحول، تاريخ گذاري دقيق آن ها، كاري دشوار بوده است. ازجملۀ آن ها، دو محراب مسجد تاريخي كوچه مير در نطنز است. ازآنجايي كه كتيبه هاي تاريخ ساخت اين دو محراب، مخدوش شده و مشخص نيست، نظريات مختلف و متعددي در بارۀ تاريخ احتمالي ساخت محراب ها مطرح شده است كه جاي تأمل دارند. اين پژوهش در پي آن است كه ضمن معرفي و بازشناسي اين مسجد و محراب هاي آن، از طريق مطالعۀ تطبيقي و بررسي برخي جزئيات، تاريخ قابل قبول تري را براي اين محراب ها ارائه دهد. به دليل وجود امضاي كرماني، عمل حيدر كرماني در محراب طبقۀ اول، مبناي مطالعۀ تطبيقي را محراب هاي گچ بري اي قرار داديم كه داراي امضايِ كرماني هستند. پس از آناليز ساختار، نقوش و كتيبه هاي محراب ها با محراب هاي تاريخ دار و بدون تاريخي كه داراي امضاي كرماني هستند و همچنين با درنظرگرفتن امضاي هنرمندي كرماني بر روي برخي از آثار چوبيِ متعلق به نيمۀ دوم قرن هشتم هجري در روستاهاي نطنز، اين محراب ها را به اواسط قرن هشتم هجري منسوب كرديم. روش يافته اندوزي، مطالعات كتابخانه اي و ميداني بوده و رويكرد پژوهش، تاريخي تطبيقي است.

Stucco mihrabs are among valuable elements of Iranian architecture both in view of technique and of composition of patterns and inscriptions. They were crafted over a long period and are considered a valuable collection of designs and motifs either invented or inherited from past eras. The climax of the craft is considered to be during the Seljuq and early Timurid period, but dating remaining [undated] examples has been a difficult task because of the slow pace of development and continuing traditions. For example, there are two [undated] mihrabs of the historic Masjidi KuchehMir located in Natanz. Since the inscriptions containing the date for the two mihrabs are flawed and indiscernible, numerous opinions are expressed about their probable date of construction. After reintroducing the mosque and its mihrabs, this paper intends to provide a realistic date for the mihrabs through a comparative study and examination of details. For the reason of Kirmani’s signature “amali Haidar Kirmani” on the first floor mihrab, the comparative study was based on stucco mihrabs having his signature. Analysis and comparison of the structure, patterns, and inscriptions of the two mihrabs with those of dated or undated mihrabs holding Kirmani’s signature, added to the fact that the signature of the craft of Kirmani exists also on several wooden works belonging to the second half of eighth century AH in villages near Natanz, the mihrabs are datable to the mideighth century AH. Data collection methods include library and field studies and the research approach is historicalcomparative.