محمدكريم پيرنيا و دونالد ويلبر؛ تفاوت مقاصد و عناصر روايت سبكي

Purposes and Elements of Stylistic Narrative in the Works of MohammadKarim Pirnia and Donald Wilber

تاريخ معماري ايران رشته اي است كه هرچند پيشينه اي در سدۀ اخير دارد، مباني و موضوعات آن هنوز محل بحث است. يكي از مهم ترين ابزارهاي تاريخ نگاري معماري و هنر، سبك شناسي است. در اين مقاله، به مقايسۀ مقاصد سبك شناسيِ دو تن از مهم ترين مورخان معماري ايراني، يعني محمدكريم پيرنيا و دونالد ويلبر مي پردازيم. هدف مقاله تأمل در سبك شناسي معماري ايراني و نشان دادن اثر مقاصد سبك شناختي بر تجربۀ تاريخ نگاري معماري است. مقاله به روش تحليل مايگاني، مفاهيم را از تاريخ نامۀ اصلي هريك از دو نويسنده، يعني كتاب هاي سبك شناسي معماري ايراني و معماري اسلامي ايران در دورۀ ايلخانان استخراج مي كند. سپس با استدلال منطقي، آن مفاهيم را در مقابل يكديگر قرار مي دهد. براي اين منظور، ابتدا مقدماتي را مقايسه مي كنيم كه پيرنيا و ويلبر براي تدوين روايت هاي سبكي شان از تاريخ معماري فراهم كرده اند؛ سپس عناصر روايي و اهداف سبك شناسي ايشان را تطبيق مي دهيم. در مقدمات، تفاوت هاي ايشان را در طبقه بندي سبكي و تحديد مكاني و زماني آثار نشان مي دهيم و در مقايسۀ عناصر روايت، تفاوت هاي ايشان را در پرداختن به منشأ سبك ها، مراحل سبك ها، و تحول سبك ها بررسي كرده ايم. عناصر فرعي تر روايت ازجمله ارتباط هاي سبك ها را با يكديگر و همچنين مقاصد و تفاوت هاي تاريخ نامه هاي ايشان را براي معماران روشن كرده ايم. يافته هاي مقاله نشان مي دهد رويكرد پيرنيا و ويلبر به سبك شناسي يكسان نيست. به نظر مي رسد غايت هاي متفاوتي در پس تاريخ نويسي پيرنيا و ويلبر وجود داشته كه باعث استخدام دو دستگاه متفاوت سبك شناسي شده است. در سبك شناسي پيرنيا، توجه به نقش مناطق در شكل گيري سبك هاي معماري، مشوق معماران است براي روي كردن به معماري بومي به هدف حركت در مسير معماري ايراني. بااين حال از نظر پيرنيا هريك از سبك ها، قوت و ضعف هايي دارند و در مقام الگو هم ارز نيستند. او تحولات دروني معماري را عامل مهم تغيير سبك ها مي داند. ويلبر قائل به نوعي پيوستگي در سبك هاي ايراني است؛ چنان كه گويي هر سبك از سبك قبلي خود زاده مي شود. او قضاوت ارزشي دربارۀ سبك ها نمي كند و تغيير سبك ها را بازتاب تحولاتي در بيرون از معماري مي بيند. به اين نحو، سبك شناسي پيرنيا را مي توان معلمانه و دروني ناميد و سبك شناسي ويلبر را مورخانه و بيروني.

Although the discipline of Iranian architectural history has its roots in the recent century, its theories and discourses are still under debate. Stylistic analysis is one of the major tools in art and architectural historiography. In this paper, we discuss differences in the purposes behind the stylistic analyses provided by two major historians of Iranian architecture, namely MohammadKarim Pirnia and Donald Wilber. This paper aims to discuss the stylistic analysis of Iranian architecture and study the effects of its purposes on the product of architectural historiography. The study extracts concepts by thematic analysis of the principal histories written by the two authors, which are Sabkshenāsiye me‘māriye Irāni [The Stylistic Analysis of Iranian Architecture] and The Architecture of Islamic Iran: The Il Khanid Period, and compares the concepts by logical reasoning. For this end, the basics in the stylistic narratives in the works of Pirnia and Wilber are compared first. Next, elements of narrative and purposes of their historical accounts are compared. In comparing the basics, the different approaches to formal parameters in stylistic classification as well as to temporal and local restrictions are studied. In comparing elements of narrative, the differences in theory regarding style origins, style phases, and style development are studied. Secondary elements of narrative such as the interrelation of styles are also studied, in addition to the benefits of each of the two stylistic approaches for architects. Findings suggest that the two approaches to stylistic analysis do not totally match. It could be stated that different purposes underlie the analyses of Pirnia and Wilber, resulting in different analytic systems. In Pirnia’s analysis, regional factors contribute to the formation of architectural styles, directing architects towards vernacular concerns in Iranian architecture. Nevertheless, every style in this approach has advantages and weaknesses, and as models, they are not of the same value. Pirnia regards internal changes inside the architectural atmosphere as the motive for changes in different styles. On the other hand, Wilber believes in some sort of continuity across Iranian architectural styles, such that if every style was conceived within its preceding style. He does not make value judgments about styles and sees their development as a reflection of changes outside the architectural atmosphere. Hence, the stylistic analysis of Pirnia could be interpreted as internaleducational, while that of Wilber could be thought of as externalhistoricistic.