مولاس‌هاي نئوژن پسين زاگرس در مركز فروافتادگي دزفول: رخساره‌ها، محيط‌ هاي رسوبي و عوامل كنترل ‌كننده

The Neogene molasse deposits of the Zagros Mountains in central Dezful Embayment: facies, sedimentary environments and controls

مولاس‌هاي زاگرس شامل مجموعه سازندهاي گچساران، ميشان، آغاجاري و بختياري هستند كه همزمان با رويدادهاي تكتونيكي نئوژن در حوضه فورلند زاگرس پديد آمدند. مطالعه يك برش سطحي از سازندهاي آغاجاري و بختياري به ضخامت 3400 متر در مركز فروافتادگي دزفول به شناسايي 9 رخساره از نوع كنگلومرا (Gt, Gh, Gmm)، ماسه سنگ (St, Sr, Sh, Sp) و مادستون (Fm, Fl) منجر گرديد. اين مجموعه در يك سيستم آبرفتي متشكل از رودخانه‌هاي مآندري، بريده بريده و مخروط افكنه نهشته شده است و ساخت‌هاي رسوبي آن از جمله ايمبريكاسيون، كانال و ريپل‌هاي نامتقارن جهت جريان گذشته را به سمت جنوب نشان مي‌دهند. توالي رسوبي مورد مطالعه به سمت بالا درشت شونده و محصول يك چرخه رسوبي پسرونده بزرگ است كه در شرايط آب و هوايي گرم و خشك به وجود آمده است. تجزيه و تحليل رخساره‌ها و كنكاش در تاريخچه رسوب‌گذاري مولاس‌هاي زاگرس حاكي از آن است كه تغييرات سطح اساس بيشترين تأثير را در روند رسوب‌گذاري اين آبرفت‌ها داشته است. مشاهده روند كلي اين سري پسرونده گوياي پايين افتادن مداوم سطح اساس ناشي از افت سطح آب دريا و فرونشيني حوضه از يك سو و بالا آمدن خشكي همزمان با گسلش و چين خوردگي پوسته از سوي ديگر است. با شروع تكاپوهاي تكتونيكي و بالا آمدن زاگرس در ميوسن پسين، محيط‌هاي قاره‌اي گسترش يافتند و شرايط مناسب براي رسوب‌گذاري نهشته‌هاي سازند آغاجاري در مآندرهاي حاشيه فورلند فراهم گرديد. تداوم فرونشيني حوضه و بالا آمدگي حوزه آبريز در پليوسن پيشين به تغييرات بيشتر سطح اساس و افزايش پتانسيل فرسايش منجر شد كه حاصل آن كاهش پيچش آبراهه‌ها و رسوب‌گذاري آواري‌هاي بخش لهبري در رودخانه‌هاي بريده بريده بود. چرخه رسوبي مولاس‌ها با تشكيل كنگلومراي بختياري پايان پذيرفت كه در پليوسن پلئيستوسن اختلاف ارتفاع خاستگاه و حوضه رسوبي به حداكثر رسيد و مخروط افكنه‌هاي وسيع و به هم پيوسته (باهادا) در دامنه بلندي‌هاي زاگرس فعال شدند.

The upper part of Neogene sequence of the Zagros Mountains consists of a clastic succession which is identified as Aghajari and Bakhtyari formations. The sequence is an excellent example of synorogenic sedimentation or molasse deposited in northern portion of the Zagros foreland basin. Sedimentological analysis of an outcrop section representing MiocenePliocene sediments in central Dezful Embayment resulted in recognizing 9 lithofacies and 4 architectural elements. These lithofacies include conglometate (Gt, Gh, Gmm), sandstone (Sp, Sh, Sr, St) and mudstone (Fm, Fl) that were deposited in meandering stream, braided river and alluvial fan environments. Paleocurrent analysis of crossbeds, channels and asymmetric ripple marks indicate that these Neogene clastics were mainly drived from Cretaceous to Paleogene highlands in the Zagros Mountains on the north. This stratigraphic record is coarseningupward and formed by a regressive depositional megacycle under arid climate. Facies and depositional history analysis show that sedimentation of the Zagros molasse was primarily controlled by baselevel changes rather than catchment lithology or climate. The sedimentary record of this regressive megacycle reveales the baselevel was constantly falling down on one hand and the provenance was uplifting on the other hand. Tectonic activities and Zagros Mountains rising in the Late Miocene resulted in deposition of finingupward pointbar and floodplain sequences of the Aghajari Formation in lowgradient meandering streams. The Lahbari Member of the Aghajari Formation represents deposition in braided rivers that composed predominantly of floodplain deposits in the Early Pliocene. Finally, the sedimentary cycle of the Zagros molasse deposits terminated with massive conglomerates of the Bakhtyari Formation deposited in large alluvial fans near the source area.