روابط سرمتني (طولي و ژانري) اسكندرنامه‌هاي منظوم (فردوسي، نظامي و اميرخسرو)

Architextual relations (longitudinal and Genre-related) in Poetic Iskandarnamehs

«سرمتنيت» از مقوله هاي پنجگانه «ترامتنيت» ژرار ژنت است كه به بررسي روابط ژانر شناسانه يك اثر و روابط طولي ميان آن و ژانر متعلق بدان مي پردازد. اين مقوله، براي بررسي آثاري مناسب است كه در گذر زمان دگرگون شده و بنا به دلايلي از جمله انتظارات اجتماعي و فكري روزگار خويش و توقعات مخاطبان، به آثاري گاه متمايز از نوع اوليه خويش تبديل شده اند؛ از جمله چنين آثاري اسكندرنامه ها هستند كه حماسه هاي تاريخي اند؛ اما مشخّصه‌هاي ژانري ديگري نيز در آنها وارد شده و آنها را به آثاري فراتر از حماسه هاي تاريخي تبديل كرده است. در اين آثار چگونگي تاثير اين مشخصه ها بر سرشت حماسي اين آثار و نيز ارتباط آنها با عنوان اسكندرنامه قابل بررسي است. براي اين منظور، عناصر سه ژانر موجود در اين آثار، استخراج شد و چگونگي كاربرد ژانرهاي تعليمي و غنايي در رابطه با سرمتن حماسي بررسي گرديد و مشخص شد وجود تداخل ژانري در اسكندرنامه هاي پس از فردوسي و نمود برجسته ژانر تعليمي هرچند زمينه حماسي اين آثار را از بين نبرده، مقدمات تغيير عنوان اين آثار به سوي خردنامه را ايجاد كرده است. در اين نوشتار ويژگي ژانري اسكندرنامه هاي منظوم (فردوسي، نظامي و اميرخسرو) و ارتباط سرمتني آنها با ژانر اوليه و اصليشان، حماسه و نيز با عنوان «اسكندرنامه»، بررسي شده است تا ارتباط سرمتني اين آثار و تحولات صورت گرفته در محتواي ژانري آنها مشخص شود.

Arcitextuality is one of the quintuple issues of transtextuality by Gerard Genette which analyzes genre-related relations and Arcitexuality in a piece of work and the genre it belongs to. This category is appropriate for the analysis of literary works which have undergone changed from their initial type, due to social and ideational, and audiences’ expectations in a specific period of time. One kind of such works is "Iskandarnameh" which consists historical epopees, but has also features from other genres which change them to something more than just historical epopees. How such features can affect the epic nature of these works and how they are related to the title “Iskandarnameh” can be analyzed in these works. Therefore, the elements of these three genres are extracted, and the relationship between different lyrical and pedagogical genres, and epic architext was analyzed. The results reveal that the overlap of the genres in Iskandarnamehs after Ferdowsi and prominent features of pedagogical genre paved the way for a change in the title of these works to Kheradnameh (letter of thought/wisdom) although the epic aspect of these works has not been lost. So in this essay, arcitexuality of poetic Iskandarnameh( Ferdowsi, Nezami, Amirkhosrow) and the type and genre they belong to are analyzed in order to determine their textual relations and the transformations they have undergone.