پژوهشي در توسعه فقه به حريم اعتقادات و اعمال قلبي

از جمله مباحثي كه از ديرباز در ميان عالمان اسلامي مطرح بوده، موضوع حيطه فقه و تكاليف شرعي بشر و حدود آن است كه در اين مورد دو ديدگاه عمده در ميان عالمان اسلامي اعم از فقيهان، مفسران و متكلمان مطرح مي شود. مشهور و بلكه اكثر عالمان اسلامي برآنند كه حيطه فقه و احكام شرعي در فروعات عملي و اعمال جوارحي منحصر بوده و مباحث اعتقادي و قلبي و اعمال جوانحي از دايره فقه خارج است. بر همين اساس، اينان در منابع فقهي تنها از فروعات عملي سخن گفته اند و اعمال اعتقادي و جوانحي را به حوزه و منابع ديگري (كه به علم كلام شهرت يافته است) محول كرده اند، در مقابل معدودي از عالمان اسلامي، بخشي از مباحث اعتقادي را در منابع فقهي به اختصار مطرح كرده اند و از نگاه فقه و تكليف به اين مسائل نگريسته اند. ديدگاه صحيح و فرضيه مورد بحث در اين پژوهش، آن است كه حوزه فقه و تكاليف شرعي در فروعات عملي و اعمال جوارحي منحصر نيست و افزون بر آن، عقايد و اعمال جوانحي بشر را نيز شامل مي شود. در اين مقاله ضمن اشاره به ادله ديدگاه مشهور و نقد آنها، ديدگاه مذكور با ادله متعدد به اثبات رسيده است.