بررسي تاريخي نقش‌آفريني مسجد مدرسه‌ها در اصلاح و ارتقاء گفتمان ديني (نمونه پژوهشي تهران در دوره قاجار)

The Investigation of Historical Role of Mosque Schools in Amendment and Improvement of Religious Discourse of Qajar Era (Case Study: Tehran during Qajar Era)

گفتمان مذهبي عهد قاجار متاثر از عوامل مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي و مذهبي از طرفي دچار نوعي عوام‌زدگي و شعارگرايي و از طرف ديگر، بيگانه با وضع جديد اجتماعي شده بود. در اين ميان، اماكن مذهبي در نگاهي كلي، با وجود تعدد و تنوع درخور تامل، چندان قادر به ايفاي رسالت ذاتي خود در هدايت و اصلاح و ارتقاء گفتماني جامع و مانع، در عرصه مذهبي نبودند؛ مگر مساجدي كه در كنار كاركرد عبادي خود، فعاليت‌هاي علمي و آموزشي در قالب مدرسه علميه را نيز برعهده گرفته بودند. اين پژوهش با تكيه بر منابع كتابخانه‌اي و رويكرد توصيفي تحليلي، درصدد پاسخ به اين پرسش است كه اين اماكن چه سهمي در اصلاح و ارتقاي گفتمان ديني تهران در دوره قاجار داشته‌اند. از نتايج اين پژوهش، نقش‌آفريني مسجد مدرسه‌ها در محورهايي همچون تقويت ابعاد علمي و استدلالي آموزه‌هاي ديني در بستر جامعه، آشنا شدن صاحبنظران و محصلان علوم ديني با نيازها و مطالبات اجتماعي، مستند شدن باورهاي مذهبي، خرافه‌زدايي و صيانت از آموزه‌هاي ديني، پاسخگويي به سوالات و شبهه‌هاي ديني و نيز اعتدال و پرهيز از افراط و تفريط‌هاي ديني است.

The religious discourse of Qajar era can be considered not only as a slogan oriented and popular Phenomena but also as an unadaptable one with new social situation due to the social, political, cultural and religious reasons. Generally, the religious sites are incapable to perform their prime function in amendment and improvement of total discourse in religious context despite of their considerable quantity and variety except the mosques which fulfilled their educational activities in framework of theological schools beside their devotional function. The present essay endeavors to investigate the effects of such sites in amendment and improvement of Tehran's religious discourse during Qajar era based on library resources with analytical descriptive approach. The outcome of research reveals the impact of mosque Schools on affairs such as enhancement of educational and logical aspects of religious beliefs in the context of society, the awareness of scholars and theological students for social needs, avoidance of superstation, protection of religious beliefs, answering to religious questions and doubts and moderation...