بررسي يادگاري‌هاي مسجد جامع اصفهان

The investigation of Memorials of Isfahan's Jameh Mosque

مسجد جامع اصفهان نه تنها از نظر ارزش‌هاي معماري و هنري داراي اهميت است، بلكه به عنوان پايگاه مستحكم اقتصادي و اجتماعي و مذهبي، در دوران حيات خود، نقش مهمي را ايفا كرده است. از ديد معماران و مورخان هنر، اين بنا به عنوان دايرهالمعارف هنر و معماري بررسي شده است. از ديد بعضي از كارشناسان، يادگارنويسي بر ديوار بناهاي تاريخي نوعي تخريب به شمار مي‌رود؛ اما پاره‌اي از اين دست‌نوشته‌ها حاوي اطلاعات اجتماعي، اقتصادي، مذهبي و ادبي مهمي بوده كه انعكاسي از حوادث و وقايع زمان خود هستند و همچون اسنادي ارزشمند ناگفته‌هايي درباره زمان تاريخي خود دارند. هدف از اين پژوهش، شناخت اين گروه از ارز‏ش‌هاست. در پژوهش حاضر ضمن معرفي دست‌نوشته‌ها، تلاش بر آن است تا اين اطلاعات از درون آن‌ها استخراج شود. پرسش مطرح شده آن است كه در يادگاري‌هاي مسجد جامع چه اطلاعات تاريخي نهفته بوده و ميزان ارتباط متن نوشته‎ها با اين مكان مذهبي تا چه حد است. اين دست‌نوشته‌ها به لحاظ شيوه نگارش و سبك ادبي و تنوع محتوايي درخور بررسي بوده و معرف ادبيات عاميانه و اعتقادات مردمي هستند كه يادگاري‌هايشان همچون اسناد و مدارك تاريخي در مسجد به جاي مانده است. بيشتر موضوعاتي كه در اين دست‌نوشته‌ها به آن‌ها اشاره شده عبارت است از: آيات قرآني و حديث، اشعار، نوشته‌هاي تركيبي، اسم نويسنده و تاريخ، درخواست‌ها، شرحِ‌حال نويسي، تمرين خط و درخواست حفظ نوشته و تعدادي يادگارنگاره با نقوش مختلف بر روي ازاره‌هاي سنگي و ديوارهاي گچي و ستون‌هاي مسجد. در اين مقاله كه بيشتر حاصل كارهاي ميداني نگارندگان است، تمام قسمت‌هاي مسجد بررسي شده و تا حد امكان سعي شده است، يادگاري‌ها و دست‌نوشته‌ها با دقت كافي خوانده شده و نوع خط و سطح خوشنويسي و محتواي آن‌ها نيز مشخص شود.

The Importance of Isfahan's Jameh mosque is not only for its architectural and artistic values but also for its function as a firm economic, social and religious base in its lifetime. Such considerable construction has been regarded as an encyclopedia for art and architecture by architects and historians. Although writing memorials on the walls of monuments led to their destruction, some of such manuscripts can demonstrate social, economic and religious information and reflect the historical documents and the events of their time. This essay endeavors to introduce such memorials and extract their historical information. The main questions of this research are: What kind of historical information can be obtained from these memorial and what is the relationship between these manuscripts and such religious construction? These manuscripts can not only be investigated in terms of writing method, the literary style and the content but also present the folk literature and people's beliefs. Moreover, some of them can be regarded to be a source of historical documents because of their terms. The major subjects in such manuscripts are Quran's verses and Hadiths, poetries, complex Writing, writer's name and date, requests, autobiographies, writing practice and demanding for keeping the manuscripts. There are also some memorial motifs and figures including hands images, cavalier(horse rider), patterns of human, animals, plants and geometric figures on walls and pillars of mosque. The present essay tries to examine all parts of mosque by employing field research method and precisely determining the context, the type of calligraphy and its level of manuscripts.