تحليل زمينه‌هاي معاهده زهاب و پيامدهاي آن بر دولت صفويه

Analysis on backgrounds of Zehab Treaty and its consequences on the Safavid government

مناسبات دولت صفويه با همسايه غربي خود، يعني دولت عثماني، از همان زمان شاه اسماعيل اول توأم با كشمكش و درگيري‌هاي نظامي بود. جنگ چالدران در سال 920 ق/1514م نقطه عطف اين ستيزه‌ها بود كه درگيري‌هاي درازمدت بعدي را در پي داشت. شاه عباس اول در دوران حكومت خود، چند بار توانست عثمانيان را شكست دهد؛ اما با مرگ او در سال 1038 ق/1629م و در آغاز سلطنت شاه صفي، بار ديگر عثمانيان در حمايت از شاهزاده‌اي شورشي و فراري گرجي، به ايران لشكر كشيدند. با اين اقدام، پادشاه صفوي درگير جنگي ده ساله شد كه سرانجام، به شكست او و جدايي بغداد و بين‌النهرين از حاكميت صفويه انجاميد. اين دوره از جنگ‌ها با انعقاد معاهده صلح زهاب در سال 1049 ق/1639م به انتها رسيد و به حدود يك سده و نيم ستيز بين دو همسايه پايان داد. در اين مقاله، افزون بر شناخت عوامل دشمني و ستيزه‌هاي ديرينه صفويان و عثمانيان، به منازعات اين دو همسايه در ايام زمامداري شاه صفي پرداخته شده است؛ سپس زمينه‌هاي برقراري معاهده زهاب و پيامدهاي آن در اوضاع داخلي و سياست خارجي دولت صفويه تبيين و تحليل شده است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان داده كه انعقاد معاهده زهاب بين ايران و عثماني در عصر شاه صفي، سياست داخلي و خارجي ايران را تحت تأثير قرار داده و پيامدهاي درازمدتي براي دولت صفوي در پي داشته است.

Ties between the Safavid government and its Western neighbor , the Ottoman government were always interrupted with wars, conflicts, and military confrontations from the very time of Shah Ismail I (15021524) . The turning point of these conflicts was the Chaldoran War in 1515 followed by more longterm confrontations. In 1629, after the death of Shah Abbass I, who had managed to defeat Ottomans several times, and at the beginning of the reign of Shah Safi(16291642), Ottomans once again led a military campaign against Iran in support of a Georgian mutinous, and fugitive, prince. Consequently, the Safavid king was involved in a decadelong war (16291639) ending in his defeat and the separation of Baghdad and Mesopotamia from the Safavid government. This series of wars came to an end with the Zehab Peace Treaty (1639) ending indeed nearly one century and a half conflicts between the two neighbors. The present study discusses military confrontations between the two governments of Safavids and Ottomans during the reign of Shah Safi, aimed to explain and analyze the following: The manner of relations between the two countries in the period, the backgrounds, causes and consequences of these confrontations for the military and political lives in both countries, the consequences of Zehab Peace Treaty for internal and foreign polisies of the Safavid government.